Ruud Vreeman burgemeester van Zaanstad, lees ik op de website van De Orkaan. Even denk ik dat per ongeluk een oud persbericht is geplaatst, maar dan begrijp ik dat good old Ruud weer van stal is gehaald om Zaanstad even uit de nood te helpen.

Ik heb een paar van de ‘rooie’ Zaanse burgemeesters persoonlijk gekend.

door Martin Rep

Een tik op het raampje van het loket op de redactie van De Zaanlander. Als het opengaat, staat daar Gosse Oosterbaan vriendelijk te lachen. Hij zwaait naar redactiechef Wim Harwijne, die geheel tegen zijn gewoonte in meteen opstaat, naar het loket stapt en de burgemeester van Zaandijk de hand schudt. Het is 1968 en Gosse Oosterbaan is tijdelijk medewerker van De Zaanlander: hij verzorgt voor de krant een historische rubriek over de dorpen Koog aan de Zaan en Zaandijk onder de naam De tweeling in de ban, die binnenkort als boek zal worden uitgegeven.

Oosterbaan maakt het kort, overhandigt een envelop met zijn kopij en drukt Harwijne de hand. Voor hij weggaat, zwaait hij even naar mij – hij kent mij vaag als de verslaggever die af en toe vanaf de perstribune een raadsvergadering in Zaandijk verslaat. Ik knik beleefd terug. Het is 1968 en burgemeesters stralen nog gezag uit, dragen bij elke gelegenheid hun ambtsketen en worden met ‘u’ aangesproken.

Wim Thomassen

De eerste burgemeester die ik mij herinner, is Wim Thomassen, die van 1948 tot 1958 eerste burger was van Zaandam. Wij zagen hem uit de verte als de stoomboot van Sinterklaas afmeerde aan de loswal bij de Burcht en bij het bezoek van koningin Juliana aan Zaandam in 1957 (foto boven); bij die laatste gelegenheid natuurlijk in rok. Thomassen vertrok – onbegrijpelijk voor ons – naar het onbeduidende Enschede en werd uiteindelijk burgemeester van Rotterdam.

Na Thomassen kwam Gerrit Franken, die indruk maakte doordat hij bij de eerste Dam tot Dam-race, in 1959, in duikerspak over de bodem van het Noordzeekanaal naar de overkant liep.

Toen ik in 1966 voor het eerst als verslaggever namens De Zaanlander een raadsvergadering mocht bijwonen, was Ies Baart hem inmiddels opgevolgd: Franken was benoemd tot directeur van Bruynzeel Fineerfabriek. Baart overleed tijdens zijn ambtsperiode, in 1967. Gesproken heb ik Baart nooit. Ik hoorde wel van mijn collega Han de Jong dat Baart zich bij hem had beklaagd dat ik niet veel van de beraadslagingen had begrepen. Met andere woorden: mijn raadsverslag deugde niet erg.

Biafra

De enige Zaandamse burgemeester die ik een paar keer heb gesproken, was de opvolger van Baart, Reint Laan jr., die ook de laatste burgemeester van Zaandam zou worden en de eerste burgemeester van de in 1974 geformeerde gemeente Zaanstad. Ik ben zelfs een keer bij hem thuis geweest, al was dat maar een korte ontmoeting, tijdens de actie voor het hongerende Afrikaanse land Biafra.

‘Uw geld, hun leven’, was het motto van de actie voor Biafra die van 28 april tot 4 mei 1968 in Nederland werd gehouden. Ze was met een opbrengst van slechts 3,4 miljoen gulden een matig succes. Eerdere acties, zoals ‘Eten voor India’ of ‘Geven voor Leven’ (voor kinderen met kanker) kwamen boven de 30 miljoen uit.

Misschien was het daardoor dat het Zaanlander-fotograaf Frits Rijkes niet erg lukte om een goede plaat te maken toen de actie van start ging. Frits en ik waren samen op pad gegaan om een reportage te maken: gesprekjes met vrijgevige mensen en foto’s van rijen mensen die hun centjes in de bussen stopten. Dat lukte niet erg, er waren maar weinig mensen op straat in het centrum van Zaandam.

Noodgreep

“Als we nou eens naar de bus bij de burgemeester thuis gingen”, zei Frits, die het moment zag naderen dat redactiechef Wim Harwijne zijn fotografische oogst moest bekijken. Dat leek me een noodgreep, maar nood breekt wet.

“Zou kunnen”, zei ik met begrip voor de situatie.

We belden aan bij de burgemeesterswoning in de Westzijde. Weliswaar stond de deur open om de burgers vrije toegang tot de verzamelbus te geven, maar wij wilden de burgemeester nu eenmaal zelf op de foto zetten.

Laan had al gegeven, zei hij. Maar als burgervader kon hij moeilijk een verzoek weigeren dat indirect van positieve invloed op het resultaat van de actie zou kunnen zijn. Dus hij was wel bereid op de foto te gaan terwijl iemand anders iets in de bus deed.

Niemand kwam naar binnen om dat te doen. De tijd begon te dringen. “Als jij nou eens bij die bus ging staan, Martin”, zei Frits, terwijl hij zijn camera gebruiksklaar maakte.

Dat heb ik toen maar gedaan. De Zaanlander had de volgende ochtend geen echt bijzondere plaat van de start van de actie voor Biafra. Maar het was wel een plaat. En voor mij een herinnering aan een van de voorlopers van Ruud Vreeman.

Foto geheel boven: Koningin Juliana zet, met burgemeester Wim Thomassen, voet aan land in Zaandam. Martin Rep staat ergens achteraan tussen de juichende schoolkinderen. Foto: Gemeentearchief Zaanstad.