Morgen wordt wereldwijd stilgestaan bij de verschrikkingen van de Holocaust: bij ons verleden waarin zichtbaar werd wat rassenhaat, discriminatie en antisemitisme voor gevolgen kunnen hebben.
De Zaanstreek werd als eerste gemeente in Nederland in januari 1942 ‘Judenrein’ (vrij van joden) gemaakt.
Voor de oorlog leefden er 320 joden in de gemeenten die later opgingen in Zaanstad. Na de oorlog waren dit er nog maar 140.
Monument online
In het stadhuis van Zaanstad ligt een boek met de namen van 171 Joodse inwoners van de zeven voormalige Zaangemeenten die in de oorlog zijn vermoord. Peter Heere (Zaans historicus) bracht de namen samen en in 1990 werd het onthuld. Het boek is nu gedigitaliseerd en online gezet door Gemeentearchief Zaanstad zodat je het zelf kunt doorbladeren.
Monumenten Spreken
De Stichting Monumenten Spreken heeft elke naam van korte informatie en, zo mogelijk, van een foto voorzien. Hofleverancier daarbij waren de website Joods Monument Zaanstreek van Pim Ligvoet en Erik Schaap (waarvan binnenkort een nieuwe versie online komt) en de getuigen van Monumenten Spreken.
Morgenochtend om 11:15 uur wordt er herdacht op de Joodse Begraafplaats in Zaandam. Je bent welkom.
In 4 delen plaatsen wij de namen met informatie. Zondag en Gisteren plaatsten wij deel 1 en deel 2. Mocht je zelf beschikken over (beeld)materiaal over een van hen, dan is dat meer dan welkom.
- Jenny Levy – Weiss, ze werd 42 jaar.
Had samen met haar man Het Modehuis op de Burcht in Zaandam. Jenny deed de boekhouding.
- Georg Littwitz, hij werd 45 jaar.
Ondernemer die alles in Zaandam achter zich moest laten. Niemand in het gezin overleefde.
- Gerhard Georg Littwitz, hij werd 20 jaar.
Kreeg op zijn 13e nog een zusje. Gerhard werd als eerste van het gezin vergast.
- Helga Charlotte Adelheid Littwitz, ze werd 6 jaar.
Helga Charlotte werd geboren in Zaandam en vernoemd naar haar moeder en oma.
- Ludwig Littwitz, hij werd 52 jaar.
Voor zijn gedwongen vertrek uit Zaandam naar Westerbork en zijn dood in Auschwitz, kreeg deze ondernemer te maken met registratie, intimidatie, arrestaties en afname van nationaliteit en geld. Er werd opgeroepen tot ‘vrijwillige emigratie’.
- Erna Littwitz – Fabian, ze werd 47 jaar.
De sterfdatum van Erna staat niet vast. Waarschijnlijk werd ze gelijk met haar man en schoonmoeder vermoord bij aankomst in Auschwitz.
- Adelheid Pauline Helene Littwitz – Loewenheim, ze werd 45 jaar.
In Berlijn was ze kermisartieste. Ze kreeg haar dochtertje in Zaandam. Samen werden ze vermoord in Auschwitz.
- Charlotte Littwitz – Nachschön, ze werd 78 jaar.
Ze is de oudste van de groep buitenlandse joden die op 19 januari 1942 Zaandam gedwongen verlaat.
- Levi Löwenstein, hij werd 74 jaar.
Hij vluchtte met zijn vrouw Emma naar zijn zoon in Zaandam. Emma stierf onderweg of kort na aankomst. Hij werd vermoord in Auschwitz.
- Max Löwenstein, hij werd 45 jaar.
“Als ik nu nog denk aan hoe we afscheid namen van de meubels, hoe mijn oude vader huilde en mijn oude, blinde moeder ons zegende, dan draait mijn hart zich om in mijn lijf.”
- Mozes Löwenstein, hij werd 82 jaar.
Zijn hoge leeftijd bood niet lang bescherming. 9 dagen nadat zijn vrouw Martha (foto hieronder) overleed in Westerbork, werd hij vergast in Sobibor.
- Johanna Löwenstein – Rosenberg, ze werd 44 jaar.
Johanna: Na een twee jaar kamp Westerbork werd ze doorgevoerd naar Auschwitz om vermoord te worden.
- Martha Löwenstein – Soesman, ze werd 80 jaar.
Moeder en oma, vrouw van Mozes. Hoogbejaard, bezweek in Westerbork, Mozes werd vergast in Sobibor.
- Meier Meijer, hij werd 64 jaar.
Kwam uit een slagersfamilie. De slagerij stond op de plek waar nu de hoofdingang van Verkade is in de Westzijde in Zaandam.
- Roosje Meijer – Lezer, ze werd 65 jaar.
Roosje had een pension aan de Savornin Lohmanstraat 6a. Alles moest ze achterlaten.
- Aäron Pais, hij werd 5 jaar.
Kleine Ronnie was opvallend blond, helaas kunnen we dat niet tonen op een foto. Samen met zijn moeder en zussen werd hij vergast.
- Abraham Pais, hij werd 42 jaar.
Bekende handelaar in scheepsbenodigdheden met een pakhuis aan de Zaanweg in Wormerveer. Kinderen die in de Zaan zwommen, gaf hij soms een reddingsvest uit een sloep.
- Ada Pais, ze werd 8 jaar.
In 1939 was ze bruidsmeisje bij haar oom en tante. In 1944 vertrok ze in de beestenwagen naar Auschwitz om vergast te worden.
- Adam Pais, hij werd 28 jaar.
Dagblad De Typhoon: “Door beulshanden is vermoord Onze Broer, Zwager en Oom.” Overleed als laatste van zijn gezin.
- Aron Pais, hij werd 76 jaar.
Eigenaar van Hoogendijk 28 en 30 in Zaandam, tenminste, totdat de bezetter alles van hem inpikt.
- Benjamin Pais, hij werd 36 jaar.
Benjamin Pais zat in de laatste trein die vanuit Westerbork naar het vernietigingskamp reed en werd op 23 juli 1943 vergast.
- Dina Pais, ze werd 3 jaar.
3 maanden voor de oorlog geboren in Zaandam, 3 jaar later vermoord in Sobibor.
- Gabriël Pais, hij werd 5 jaar.
De ‘grote’ broer van Dina. Hij moest van veewagen naar veewagen voordat hij werd vergast. ‘Met gesnauw, gedonder, stompen en slagen’.
- Rebecca Pais, ze werd 11 jaar.
Onder de naam ‘Betty Zonderland’ kon ze naar het zwemfeest in zwembad Het Zwet. Voor Joden was het verboden.
- Rececca – Betty- Pais, ze werd 8 jaar.
Haar vader wil haar graag laten onderduiken maar “Er is eerst enige discussie, het kind is zo donker dat het direct opvalt.”
- Rececca Pais – Blitz, ze werd 69 jaar.
“Hartelijk”
- Sara Pais – Boas, ze werd 33 jaar.
Moeder van achtjarige Rebecca, vijfjarige Gabriël en driejarige Dina. Ze werden samen vermoord. Twee weken later volgde haar man.
- Grietje Judith Pais – Drilsma, ze werd 38 jaar.
Moeder van Betty, Ada en Ronny. Van haar familie overleefde alleen haar zus Hester de oorlog.
- Nathan David Peereboom, hij werd 76 jaar.
Synagogemeester. Hij hielp verschillende mensen die dakloos dreigden te raken.
- Saartje Peereboom – van Thijn, zij werd 75 jaar.
56 jaar getrouwd met Nathan. Samen werden ze vergast in Sobibor. Op weg naar de gaskamer werden sommige slachtoffers doodgeslagen of -geschoten.
- Zacharias Pilichowski, hij werd 50 jaar.
Kwam vanuit Maastricht naar Zaandam en zette hier zijn hoedenfabriek Pilima ( Pilichowski Maastricht) voort.
- Dr. Marcus Louis Polak, hij werd 58 jaar.
Meer dan 20 jaar leraar op het Zaanlands Lyceum. Ruim 70 jaar na zijn dood weten zijn leerlingen zich zijn lessen te herinneren. Eén van zijn uitspraken: “Zeeën scheiden landen niet. Zeeën verbinden.”
- Geertruida Regina Polak – van Rhijn, ze werd 45 jaar.
De vrouw van Meester Polak. Ze hadden last van anti-joodse pesterijen. Er werd ‘s nachts steeds langdurig bij ze aangebeld.
- Isaak Poppelsdorf, hij werd 38 jaar.
Werd ontslagen bij de Artillerie-Inrichtingen op last van het Departement van Defensie omdat hij joods was.
- Roseline Poppelsdorf, ze werd 2 jaar.
Roseline krijgt nog een broertje. Hij wordt Johnny genoemd uit angst voor de bezetter: het klonk niet joods. Hij staat niet in het namenboek want hij werd na hun gedwongen vertrek uit Zaandam geboren. Johnny werd 9 maanden.
- Esther Poppelsdorf – Schuitevoerder, ze werd 28 jaar.
Kwam uit Oostzaan. Vrouw van Isaak en moeder van Roseline en Johnny. Johnny gaven ze expres geen Joods-klinkende naam. Ze werden samen vermoord.
- Erich Karl Poppert, hij werd 31 jaar.
Hij en zijn 82 personeelsleden van de Dameshoedenfabriek E.C. Poppert & Co staakten mee in de Februaristaking. Zijn 8-jarige dochtertje Sonja ontkwam bij de arrestatie van haar vader omdat ze afscheid zou hebben genomen met de woorden: “Dag mijnheer Poppert” , waarna ze het bos in vluchtte.
- Hijman van Praag Sigaar 40 jaar.
Een kleine, donkere man die crèmes en zalf maakte.
- Henriëtte van Praag Sigaar-Snoek Hijman, ze werd 33 jaar.
Jet hielp haar ouders in de textielzaak aan de Zaanweg.
- Abraham Prins, hij werd 38 jaar.
Abrahams fietste door een park. Dat mocht niet als Jood. 30 september 1942 staat als zijn sterfdag, maar eigenlijk weten we niet precies wanneer hij is vermoord. Zijn kleinzoon maakte een documentaire over hem.
- Dr. Georg Rosenbaum, hij werd 46 jaar.
“Wij zelf vertegenwoordigen een betreurenswaardige periode van de joodse geschiedenis.”
- Johanna Rosenbaum – Pergamenter, ze werd 42 jaar.
Vertelde in Auschwitz bij aankomst dat ze ziek was. Ze kreeg geen hulp maar werd direct vergast.
- Jakob Erwin Rosenthal, hij werd 49 jaar.
Gevlucht uit Berlijn. Daar was hij tandarts, in Zaandam was hij stofknopenmaker.
Morgen volgt het laatste deel.
