Woensdag wordt wereldwijd stilgestaan bij de verschrikkingen van de Holocaust: bij ons verleden waarin zichtbaar werd wat rassenhaat, discriminatie en antisemitisme voor gevolgen kunnen hebben.

Zaandam werd als eerste gemeente in Nederland in januari 1942 ‘Judenrein’ (vrij van joden) gemaakt.

Voor de oorlog leefden er 320 joden in de gemeenten die later opgingen in Zaanstad. Na de oorlog waren dit er nog maar 140.

Monument online
In het stadhuis van Zaanstad ligt een boek met de namen van 171 Joodse inwoners van de zeven voormalige Zaangemeenten die in de oorlog zijn vermoord. Peter Heere (Zaans historicus) bracht de namen samen en in 1990 werd het onthuld. Het boek is nu gedigitaliseerd en online gezet door Gemeentearchief Zaanstad zodat je het zelf kunt doorbladeren.

Monumenten Spreken
De Stichting Monumenten Spreken heeft elke naam van korte informatie en, zo mogelijk, van een foto voorzien. Hofleverancier daarbij waren de website Joods Monument Zaanstreek  (waarvan binnenkort een nieuwe versie online komt) en de getuigen van Monumenten Spreken.

In 4 delen plaatsen wij de namen met informatie. Mocht je zelf beschikken over (beeld)materiaal over een van hen, dan is dat meer dan welkom.

1. Walter Abraham, hij werd 33 jaar.

“Een goede hoedemaker”

2. Hans Josef Bernstein, hij werd 36 jaar.

Zijn baan als fabriekschef werd overgenomen door een NSB’er. Hij bezweek in een werkkamp.

3. Käthe Bernstein-Erle, ze werd 71 jaar.

Haar man Samuel heeft een graf op de joodse begraafplaats in Zaandam, zij werd vergast in Auschwitz op de dag dat ze daar aankwam.

4. Betty Bernstein – de Levie, ze werd net 36 jaar.

De vrouw van Hans Josef. Ze gingen samen op transport. Hij moest onderweg uitstappen om naar een werkkamp te gaan. Zij ging door naar Auschwitz en werd vergast.

5. Alfred Brilleslijper, hij werd 16 jaar.

Verscheen plotseling niet meer op school.

6. Eduard Brilleslijper, hij werd 12 jaar.

Kinderen kregen snoep voordat ze werden vergast in Sobibor.

7. Jozef Brilleslijper, hij werd 46 jaar.

Jozef had een parfumerie. Hij werd met zijn vrouw, dochter en drie zoons in Sobibor vergast.

8. Lion Brilleslijper, hij werd 44 jaar.

Schreef bij het 75-jarig bestaan van de synagoge aan de Gedempte Gracht, in januari 1940: “Moge het U ook gegeven zijn het 100-jarige bestaan der Synagoge in betere omstandigheden mede te kunnen vieren”. Vorig jaar bestond het gebouw aan de Gedempte Gracht 150 jaar. Het is niet gevierd.  

9. Louis Brilleslijper, hij werd 17 jaar.

Ging naar School 10 aan de Stationstraat in Zaandam. “Een leuke jongen, die goed bij de tijd was. Hij zag er typisch joods uit; niet groot en met donker, krullend haar.”

10. Regina Brilleslijper, ze werd 14 jaar.

Schreef in het poëziealbum van haar vriendin: ‘Maar als je dan de rozen ziet, vergeet vooral de doornen niet.’

11. Rudolf Brilleslijper, hij werd 6 jaar.

Na een lange reis in een overvolle veewagon werd hij vergast in Sobibor.

12. Lea Brilleslijper – Canes, ze werd 50 jaar.

Ze woonde met man en zoon in de Tuinstraat in Zaandam en zette zich in voor de Synagoge. Niemand in haar gezin overleefde.

13. Bartha Brilleslijper – Zilverberg, ze werd 41 jaar.

Moeder van 4 kinderen die op dezelfde dag als zij werden vergast.

14. David Cardozo, hij werd 64 jaar.

Ondernemer in Wormerveer, eigenaar van kantoormachinehandel Imperial Import Company.

15. Clara Cardozo – Morpurgo, ze werd 62 jaar.

Vrouw van David. In 1942 moesten ze wormerveer verlaten. Na omzwervingen en onzekerheid werden ze in 1944 in Auschwitz vermoord.

16. Belia Cohen, ze werd 10 jaar.

Belia woonde in de Dahliastraat in Koog aan de Zaan. Ze werd samen met haar ouders en zus vergast in Sobibor.

17. Levie Cohen, hij werd 41 jaar.

Moest met zijn vrouw en twee dochter zijn huis verlaten en mocht alleen meenemen wat ze konden dragen. Het huis werd direct weer bewoond.

18. Mietje Cohen, ze werd 15 jaar.

De grote zus van Belia. Samen met hun ouders zaten ze 72 uur in een veewagen voordat ze vergast werden.

19. Margaretha Cohen – Teeboom, ze werd 45 jaar.

Getrouwd met Levie, moeder van Mietje en Belia. Ze werd gelijk met haar man en dochters vermoord in Sobibor.

20. Clara Davidson, ze werd 33 jaar.

Clara was hulp in de huishouding bij de familie Ferf in Wormerveer. Samen met haar zus werd ze vergast in Auschwitz. 70 jaar later kan Peek Ferf er nog niet over praten.

21. Abraham Drilsma, hij werd 43 jaar.

“Moge de Algoede geven, dat we bij elkander kunnen blijven, en de kracht zullen vinden, alles te doorstaan.” Vader van Roosje en Leo, man van Rachel.

22. Adam Drilsma, hij werd 68 jaar.

Een deftige man, die soms snoepjes gaf uit een heel mooi doosje.

23. Adolphine Drilsma (Fientje), ze werd 6 jaar.

Dook onder met haar oma. Ze werden gevonden en vergast.

24. Benjamin Drilsma, hij werd 40 jaar.

Vader van Fientje. Dook onder in Krommenie, hij werd verraden en bezweek tijdens dwangarbeid.

25. Leonard Adam Drilsma (Leootje), hij werd 5 jaar.

Leo maakte hutten onder tafel in het huis op de Gedempte Gracht, waar nu de WE staat. Hij was dol op toffees en noemde een poes een miauwtje. 

26. Roosje Drilsma, ze werd 15 jaar.

Een zorgzaam lief meisje, de grote zus van Leo. “Groet ook de buurt van me.” 

27. Rachel Drilsma – Groenstad, ze werd 42 jaar.

Bij Rachel thuis was het gezellig. Ze maakte lekkere groentesoep met lettervermicelli.

28. Esther Drilsma – Jacobs, ze werd 39 jaar.

Dook onder in Krommenie, ze werd verraden en vergast. De vrouw van de politieman die haar arresteerde werd later in haar bontjasje gezien. Dochtertje Fientje werd later vermoord.

29. Abraham Drukker, hij werd 63 jaar.

“Dat wij, mensen op leeftijd Zaandam wel weer te zien krijgen is een vraag.”

30. Hartog Drukker, hij werd 68 jaar.

Hakkie Drukker verkocht ijs. Hij was ‘de meest populaire jood van de hele Zaanstreek’.

31. Izaak Drukker, hij werd 36 jaar.

Iesie voetbalde in het tweede van ZFC. Hij praatte veel en maakte vaak grappen.

32. Clara Drukker – Cohen, ze werd 63 jaar.

Ze werd gelijk met haar man in Sobibor vermoord. Een half jaar nadat haar zoon Izaak in Auschwitz werd vergast.

33. Judith Drukker – Drukker, ze werd 72 jaar.

Samen met haar man was ze koster van de Synagoge op de Gedempte Gracht. Ze woonde op de Vinkenstraat.

34. Samuel Duis, hij werd 58 jaar.

Samuël stuurde op dinsdag 5 mei 1943 uit Amsterdam een afscheidskaart voor zijn kinderen in de Zaanstreek.

35. Sophia Duis – Clarenburg, ze werd 50 jaar.

Sophia werd van haar huis in Zaandijk opgehaald om zich te melden. Samen met haar man Samuel.

36. Dokter Bernard Eisendrath, hij werd 61 jaar.

“Wetenschap zonder intuïtie is machteloos.” Pleegde zelfmoord toen doordrong wat het lot van de Joodse bevolking was.

37. Iris Harriët Eisendrath, ze werd 28 jaar.

Ze werd gearresteerd door Jodenjager Hendrik van der Kraan. Die verdiende er 7,50 gulden mee. “Overigens hebben Lidy en ik de afgelopen maanden wel ervaren dat er altijd en overal wel iets van te maken valt, dat er altijd, al zijn het ook kleine, vreugden te vinden zijn”

38. Leonie Emma Eisendrath, ze werd 22 jaar.

“Zullen jullie allemaal alsjeblieft met al je verstand zoveel mogelijk van je leven genieten, zolang je het enigszins kunt doen?”

39. Maja Frederika Eisendrath, ze werd 26 jaar.

Ze was padvinder en ze gymde bij Achilles in Zaandam.

40. Rudolf Leonard Eisendrath, hij werd 21 jaar.

Rolf kreeg een telescoop voor zijn verjaardag. Hij keek vaak naar de sterren.

41. Sortine Selma Eisendrath – Juchenheim, ze werd 56 jaar.

Ze zong de Matthäus Passion in het Amsterdamse Concertgebouw als lid van het Toonkunstkoor.

42. Adolf Frankenstein, hij werd 58 jaar.

Marktkoopman. Hij bracht lange tijd door in kamp Westerbork totdat hij werd doorgevoerd naar Auschwitz om daar direct vergast te worden.

Morgen volgt deel 2