Vanaf april 2026 kost de toegang tot de Zaanse Schans € 20,-. Dat hebben Stichting De Zaanse Schans, het Zaans Museum, de Windmolencompagnie (commerciële tak van vereniging De Zaansche Molen) en Museum Zaanse Tijd voorgesteld aan Zaanstad. De gemeenteraad is nog niet ingelicht maar touroperators weten het al wel: er komt een ‘permanent toegangskaartje’ voor de Zaanse Schans.

Ondernemers verwachten dat ze door het plan ‘gigantisch’ geraakt worden.

Het toegangskaartje moet op 1 april 2026 van kracht worden. Volwassen gaan € 20,00 betalen, kinderen € 12,50. Groepskaarten kosten resp. € 18,00 en € 11,25.

Het houdt in dat de Zaanse Schans geen openbaar gebied meer is. Doorgaand verkeer naar bijvoorbeeld Wormer is niet meer mogelijk en de fiets- en wandelroutes zullen omgeleid moeten worden. Leerlingen van en naar het Michael College kunnen geen gebruik meer van de Kalverringrijk maken zonder ontheffing.

Kaalslag

Een woordvoerder van de Zaanse Schans laat weten dat alle details over hoe de afsluiting in de praktijk gaat werken, of er omleidingsroutes of nieuwe fietspaden komen en of er ontheffing komt voor inwoners van Zaanstad en Wormerland, nog bij de gemeente liggen.

Ondernemers verwachten een ‘kaalslag’. Ondernemersverenigingen OVZS en OV1509 die bedrijven op De Zaanse Schans vertegenwoordigen, laten via een een woordvoerder weten ‘met stomheid te zijn geslagen’ door de brief van de erfgoedpartijen:

‘er ligt nog helemaal niks bij de raad. Het wordt als een voldongen feit neergelegd. De erfgoedpartijen gaan volledig langs de raad en trekken hun eigen plan. Het is duidelijk dat dit voor ondernemers een gigantisch probleem gaat opleveren. De vraag is hoeveel van de ambachten zullen blijven bestaan als dit wordt doorgevoerd. We verwacht een hele grote kaalslag. Het hele centrale gebied is dan leeg’.

Terugloop

De gevolgen voor bezoekers zullen groot zijn volgens de ondernemers:

‘Een bezoek aan de Zaans wordt niet meer mogelijk voor de “gewone man”. Een gezin met twee kids is inclusief parkeren € 80 kwijt. Dat moet je dus betalen om een molen te bezoeken want dat is waarvoor ze komen. Ze moeten gigantisch gaan betalen. Wij verwachten een gigantische terugloop in bezoek. Er blijft in onze optiek eerder 25 procent over van het bezoek dan 50 procent’.

Hoe het in de praktijk geregeld gaat worden is nog een raadsel voor ondernemers:

‘Hoe gaan ze dat doen met alle scholieren, met de fietsers die door het gebied gaan, of mensen die gewoon een wandeling maken? En dat geldt ook voor de Zaankanters. Het is een groot vraagteken. Over een jaar moet het er allemaal staan? Wij verwachten niet veel kwaliteit’.

Verdienmodel

Als veel meer mensen een kaartje kopen (er worden per jaar 2,4 miljoen bezoekers verwacht) kan de opbrengst in de tientallen miljoenen per jaar lopen. Niet alleen de Zaanse Schans is daarmee uit de problemen. Zaanstad zelf gaat dan ook geld verdienen aan de Zaanse Zaanse Schans. Dus toch een verdienmodel in plaats van een exploitatiemodel.

In de brief aan de touroperators staat dat overigens niet, de inkomsten zouden aangewend moeten worden ‘voor het behoud van dit unieke erfgoed’ (de Zaanse Schans zelf dus).

De Zaanse Schans zegt er vertrouwen in een positieve uitkomst van de gemeenteraad te hebben, en gaat daarom verder met de voorbereidingen voor het kaartje ondanks dat de gemeente er nog geen informatie over heeft gedeeld.

Volgens de Windmolencampagnie zou daar binnenkort een Raadsinformatiebrief over moeten komen. Een woordvoerder van de gemeente Zaanstad laat op vragen van De Orkaan weten dat het nog wel een paar weken kan duren voordat er een voorstel bij de raad ligt:

‘De besluitvorming voor het college en de gemeenteraad is in voorbereiding, dat is een zorgvuldig proces en daar gaan we nu niet op vooruit lopen. Uitgangspunt voor de Zaans Schans is en blijft dat de combinatie landschap, erfgoed en cultuur voor de toekomst behouden blijft. Dat betekent wat voor de groeiende bezoekersaantallen, samen met alle belanghebbenden, moeten we dit op een verantwoorde manier beheren. Het voorstel daartoe neemt nog enkele weken in beslag, daarna ligt het voor bij de gemeenteraad.’

Pilot

Het nieuwe plan is het resultaat van de ’ticketpilot’ die van juni tot eind augustus 2024 duurde en waarbij een all-in ticket werd verkocht dat toegang gaf tot musea en molens op de Zaanse Schans. Losse kaartjes werden in die periode niet verkocht. De proef mislukte, slechts 5 procent van de bezoekers (52.000) kocht het nieuwe ticket – terwijl dat ticket goedkoper was: € 17,50 voor volwassenen.

Volgens de eindevaluatie van de pilot is deze mislukt door tegenwerking van ondernemers op de Zaanse Schans:

‘Het is aannemelijk dat mede door de tegenwerking van verschillende stakeholders in het gebied de maatregelen die tijdens de pilot zijn doorgevoerd niet of tot weinig gewenste effecten hebben geleid.’

Plan B

De erfgoedpartijen hebben ook een Plan B: ‘Mocht de gemeente niet met een besluit komen, dan gelden er nog steeds individuele prijzen voor de verschillende erfgoedpartijen en is alleen een bezoek aan het gebied gratis’.

Ondernemers zijn daar niet van onder de indruk: ‘met zo’n kleine disclaimer kan je alles verkondigen’.

Door Piet Bakker. Bronnen: brief Stichting De Zaanse Schans, Zaans Museum, Windmolencompagnie en Museum Zaanse Tijd aan touroperators, gemeente Zaanstad, Stichting De Zaanse Schans, ondernemersverenigingen, Windmolencompagnie. Foto: De Orkaan, beeldbewerking Santi Bosma.