Zelden zullen er zoveel mensen de gevangenis IN hebben gewild. Zaankanters verdrongen zich vandaag voor de deuren van de nieuwe Penitentiaire Inrichting Zaanstad Pi2 die tijdens de Dag van de Bouw open voor het publiek was.

Naar schatting gingen 3000 mensen op bezoek in de nieuwe Zaanbajes. Ze zagen hoe de modernste gevangenis van Nederland – en misschien wel van Europa – eruit zag: de cellen, de ziekenboeg, de isoleercel, de luchtkooi, de keuken, de werkruimtes, de gebedsruimtes en de bezoekruimtes.

“Luxe”, “ze worden maar verwend”, “het lijkt wel een hotel” waren veelgehoorde reacties. En daar leek voldoende aanleiding toe: recreatiezalen, sportvelden, tafelvoetbal, pingpongen, basketbal, werkruimtes, een eigen winkel en een keuken, geld verdienen, een bezoekkamer met een bed, tv op de kamer en de deur (naar de gang) de hele dag open.

Maar, zo hielden de rondleiders het bezoek voor: je zat wel de hele dag (en nacht) met een celgenoot opgescheept die je niet had uitgezocht, je mocht maximaal € 25 per week uitgeven, ’s avonds ging je celdeur op slot en… je mocht er natuurlijk niet uit…

Bovendien, al die ‘luxe’ was vooral bedoeld als besparing. Ontevreden en agressieve gevangenen hadden veel meer bewaking nodig, het leverde spanningen en vernielingen op, en dat kostte allemaal geld.

En geld moest het niet kosten maar opleveren. Alles was op besparingen ingericht. Het consortium dat de gevangenis voor 25 jaar exploiteert, houdt de centjes in de gaten: geen geschilderde muren maar ruw beton als muur, de liften zullen nauwelijks gebruikt worden omdat traplopen goedkoper is (geen stroom, minder bewaking), en door de open deuren kunnen bewakers een dozijn gevangenen tegelijk in de gaten houden. Op het kale beton is in elke afdeling een andere boom aangebracht, dat dan weer wel.

Tralies zie je bijna niet, alleen in de olifantskooi (luchtplek voor gevangenen in de isolatiecel, onder) en bij ramen die open kunnen zien we ze. (En in de afdeling voor psychiatrische gevangenen, maar die was niet open). In de riolen en luchtverversingsbuizen zitten ook tralies en roosters.

Ontsnappen is dus lastig. “Onmogelijk” zeggen ze bij Pi2, ontsnappen komt alleen in Amerikaanse films voor. De muur van 5 meter hoog en de veiligheidssluizen moeten daarvoor zorgen.

Ruim 1100 gevangen krijgen plek in bijna 700 cellen, in veel gevallen dus in tweepersoons-cellen. Isoleercellen en cellen voor psychiatrische patiënten zijn eenpersoons. Alle cellen hebben een raam, maar het uitzicht is niet altijd geweldig, veel blinde muren.

Het gebouw heeft zonnecellen en koude/warmte-opslag zodat het als energiecentrale kan werken, de windmolen die naast de Pi2 staat, moet ook energie aan de Zaanbajes leveren. De Bijlmerbajes was een energieslurper en ook De Koepel in Haarlem was allesbehalve energiezuinig. Deze twee inrichtingen kunnen dicht door de nieuwe Pi2.

Er wordt in 20 verschillende ruimtes gewerkt. De bedden en deuren voor de Zaanse PI zijn gemaakt in inrichtingen in Vught en Breda. Er is een wasserij die 10.000 kg was per week aankan.

Met werken verdienen de gevangenen geld, daarvan mag maximaal € 25 per week in de gevangeniswinkel worden uitgegeven (om statusverschil tussen de gevangenen tegen te gaan). Wie werkt kan extra eten kopen en dat zelf klaarmaken. Wie niet werkt of geen zin in koken heeft, is op magnetronmaaltijden aangewezen. De Pi2 heeft geen centrale keuken.

In februari 2015 is de laatste cel geplaatst, in maart 2016 moet de eerste gevangene in de Pi2 trekken.

De huisregels bij het bezoek waren streng: legitimatie verplicht, kinderen onder de 12 geen toegang en boven de 12 alleen onder begeleiding. In de praktijk liep iedereen – inclusief kinderen – zo naar binnen (dat wordt na februari 2016 anders, o wetrd ons verzekerd). De foto’s voor dit verhaal vonden wij op internet.