Sinds 19 februari is Zaanstad 23 gemeentelijke monumenten rijker: arbeiderswoningen, houten huizen, een kerk, een Vermaning, een begraafplaats, een villa, fabrieken, een scholen, een pastorie, een weeshuis, een boerderij en een voormalige burgemeesterswoning.

De Orkaan fietst ze in deze weken allemaal langs, zet ze op de foto en plaatst de toelichting van de gemeente erbij over het hoe en waarom van de monumentale status. (En we vullen het aan voor zover dat mogelijk is.)

Vandaag: Westzijde 134, Zaandam, koopmanswoning

Het pand heeft architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een 19e eeuwse, vrijstaande koopmanswoning in neorenaissance stijl die met name in de trapgevel en detaillering van de voorgevel tot uitdrukking komt, als ook in delen van het interieur. Het is een bijzonder ontwerp van de bekende Zaanse architect J. Westenberg.

Delen van het pand dateren uit de 17e eeuwse pastoriewoning. Het pand heeft cultuurhistorische waarde als onderdeel van de bewoningsgeschiedenis van Zaandam en als deel van de bebouwingswand zoals is weergegeven op de 18e eeuwse Westzijderol.

De woning diende als pastoriewoning van de nabijgelegen Westzijderkerk en in de 20ste eeuw als burgemeesterswoning. In die hoedanigheid bood het onderdak aan bekende Zaandammers.

De Westzijde is een van de oudste bewoonde straten van Zaandam waarlangs, vanaf de 16e eeuw, aan weerszijden een aaneengesloten bebouwing ontstond van (koopmans)woningen en scheepswerven. De individuele bebouwing heeft stedenbouwkundige waarde als vorm van verstedelijking van de oude dijk langs de westzijde van de Zaan. De vroegere relatie met de Westzijderkerk versterkt de situationele waarde.

De koopmanswoning heeft zeldzaamheidswaarde, zeker naarmate er meer en meer panden langs de Westzijde worden vervangen door nieuwbouw.

Bouwstop

Het is een pand met een geschiedenis van ruim 300 jaar, maar ook met een bewogen recente geschiedenis. In december 2019 legde de gemeente de illegale verbouwing van de voormalige burgemeesterswoning stil. Er werd zonder omgevingsvergunning gewerkt en gesloopt zonder sloopvergunning. Het werd verbouwd tot appartementencomplex. In juli 2020 werd er alsnog een vergunning aangevraagd en in september stond het gebouw in de steigers.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog woonde verzetsdominee Jan Eikema hier en werd het huis ook als schuilplaats voor onderduikers gebruikt. Volgens informatie van het Gemeentearchief werd het pand gebouwd in 1715 als pastorie, maar in 1909 zeer grondig verbouwd (dat jaar staat ook op de gevel). Het pand werd in 1958 aangekocht door de gemeente om te dienen als ambtswoning voor burgemeester Franken, die bleef burgemeester tot januari 1966. In 1984 werd de 80-jarige Johannes Gorree vermoord in het pand.

Bekijk hier de hele lijst of zoek ze hieronder op de kaart.