Honderdduizenden toeristen vergapen zich jaarlijks op de Zaanse Schans aan het historische ‘eerste winkeltje van Albert Heijn’. Het is nauwelijks voor te stellen dat dit kleine winkeltje van de Zaanse kruidenier zou uitgroeien tot zo’n groot supermarkt-imperium.

Maar is het pand op de Zaanse Schans wel echt het eerste winkeltje? Nee, het eerste winkeltje stond in Oostzaan.

Toch vieren Albert Heijn en de Zaanse Schans dat dit bijzondere pand hier vandaag precies vijftig jaar geleden  werd geopend. Intussen is het niet meer weg te denken van de Schans…

Winkeltje viert gouden jubileum door: Sander Wegereef

“Veel moois en aardigs en vriendelijks verdween. Dat was noodzakelijk. Daarom is het interessant en een beetje ontroerend ook, het winkeltje te bekijken dat Albert Heijn heeft ingericht op de Zaanse Schans; het hoort er echt bij” aldus de Allerhande in mei 1967 ter gelegenheid van de opening  van ‘het winkeltje van Albert Heijn’ aan de Kalverringdijk 5.

In 1887 nam de toen 21-jarige Albert Heijn de kleine kruidenierszaak in de Kerkbuurt in Oostzaan over van zijn vader. Hij ging daar zelf koffie branden in het washok achter de winkel. In 1895 opende hij een tweede winkel in Purmerend. Vier jaar later verhuisde Albert met zijn gezin naar Zaandam, waar hij een Centraal Magazijn opende. In de decennia erna groeide Albert Heijn uit tot de grootste supermarktketen van Nederland.

Kalverringdijk-7-op-voorgrond-fundering-voor-Albert-Heijnwinkel-in-1965

Toen Albert Heijn in de jaren ‘60 een museale winkel op de Zaanse Schans wilde openen, viel het oog op een klein pand aan de Oostzijde 97 in Zaandam. Het gebouw, oorspronkelijk een filiaaltje van de Coöperatieve Verbruiksvereniging Zaanstreek, stond weggedrukt tussen de hoge panden en fabrieksgebouwen. Het was een half vervallen, maar mooi geproportioneerd Zaans huis, een typisch voorbeeld van eenvoudige Zaanse houtbouw uit de 19de eeuw.

Het interieur is een reconstructie van een kruidenierswinkel uit de periode waarin de stichter van het bedrijf in Oostzaan zijn carrière als grootgrutter begon. De restaurateurs van het oude pand verwonderden zich over de grootte van de vertrekken in de uiterlijk klein aandoende woningen.

De voorkamer, waarin het oude winkeltje werd ingericht, is met 36 vierkante meter ongeveer gelijk aan het winkeltje waarin Albert Heijn in 1887 zijn handel begon. Het pand op de Zaanse Schans werd overigens samengesteld uit twee panden; het achterste deel van het pand is een voormalig woonhuis uit de Kerkbuurt in Westzaan.

Het museale interieur van de winkel werd geduldig bij elkaar gezocht door de toenmalige gepensioneerde onderdirecteur D.A. ter Wee. Overal waar hij in het winkelbedrijf iets bruikbaars tegenkwam voor de winkel, stelde hij dat veilig voor het museumwinkeltje. Verder ging hij opzoek op veilingen, bij antiquairs en bij vrienden en bekenden. Ook bij opheffing van oude winkels stond hij vooraan om spullen voor het interieur of de aankleding bij elkaar te zoeken voor de winkel.

Wie binnenstapte in het nieuw geopende museale winkeltje, waande zich direct in het verleden. De toonbanken waren – naar in de 19de eeuw gebruikelijk was – in een U-vorm opgesteld. Met andere woorden: alle toonbanken waren naar de binnenkomende klant gericht. Erachter waren de schappen tegen de wanden bevestigd met talrijke blikken, bussen en potten in allerlei kleuren.  Ook kenmerkend was het zakkenrek, waaraan verschillende formaten papieren zakken bungelden; voorverpakte etenswaren waren er in vroeger tijden nog niet. Alles werd afgewogen op de klassieke weegschaal, met behulp van metalen gewichtjes of zogenaamde ‘tarkiezels’.

In 1967 was het winkeltje een belangrijke publiekstrekker, al was de zes jaar eerder geopende Zaanse Schans nog verre van ‘klaar’ (voor zover het ooit ‘klaar’ zal zijn!) Toch voelde het allemaal al heel vertrouwd, aldus de Aller Hande: “De helft van het veertigtal echte Zaanse woningen dat er in totaal zal verrijzen, staat glanzend van de verf (veel groen!), langs de Zaans alsof het altijd zo is geweest.”

Vijftig jaar later heeft dit samengestelde winkelpandje met het bereiken van dit gouden jubileum een mooie historische mijlpaal in de Zaanse historie bereikt. Een felicitatie aan Albert Heijn en aan de Zaanse Schans!