Toeristen noemen de Zaanse Schans een “meraviglioso villaggio di mulini” (prachtig molendorpje), een “very pretty little area with windmills” en een “sehr schöne & tolle Angebote”. Maar klagen doen ze ook. Over de prijzen (“überteuerter Touristennepp”), hardlopers (“knocking an older person to the ground”) en de drukte (“je kon over de koppen lopen”). De meningen zijn verdeeld. En dat geldt ook voor de ‘bewoners’ van de Zaanse Schans.

Vanaf maandag 10 juni wordt alles anders. Bij de ingangen zijn forse portacabins geplaatst om kaartjes te verkopen. Met zo’n kaartje kan je in alle musea en molens. Losse kaartjes voor molens worden niet meer verkocht. In de proef van de komende maanden (tot september), is dat het breekijzer om de toerist te verleiden. Geen € 6 voor een molen maar € 17,50 voor complete toegang. Gaat dat werken? De Zaanse Schans blijft namelijk openbaar gebied, je mag overal lopen. Molens van de buitenkant bekijken, souvenirshops, kaasboerderij, klompenmaker, het Albert Heijn museum-winkeltje en het bakkerijmuseum bezoeken kan zonder kaartje, de horeca is voor iedereen open.

De tegenstellingen zijn fors. Stichting Zaanse Schans, Zaans Museum, Museum Zaanse Tijd en de Zaansche Molen hopen dat ze via de pilot kunnen achterhalen of tickets genoeg opleveren voor onderhoud en investeringen in het erfgoed en of de drukte beheerst kan worden. Ondernemers vrezen dat het bezoek zal afnemen als mensen denken dat de kaart verplicht is.

De Orkaan sprak met ondernemers Robin Kooijman van de klompenmakerij en Ko Kraakman (Henri Willig Group, Kaasboerderij) en met Anton Kok, kwartiermaker van de pilot, en legde de bezwaren van de ondernemers naast het plan.

Openbaar gebied?

Ondernemers vinden dat het niet om ‘verleiden’ maar om ‘misleiden’ gaat. Door de prominente kassa’s bij de ingangen, hosts die gaan vragen of je een kaartje hebt en de communicatie richting touroperators zou de indruk gewekt worden dat een kaartje min of meer verplicht is.

Vanaf het Zaans Museum worden bezoekers geleid langs een route waarbij aan de nieuw geplaatste verkooppunten niet te ontkomen is. Volgens de ondernemers zou het niet duidelijk genoeg worden gemaakt dat de Schans gratis is (het is namelijk een openbaar gebied) en dat de kaart alleen toegang geeft tot bepaalde musea en locaties.

De ondernemers zijn niet per definitie tegen één kaart. Het gaat ze vooral om de manier waarop de kaart wordt aangeboden. De kaart zou ‘verwarrend’ zijn omdat het voor bezoekers niet duidelijk is of er betaald moet worden om de Zaanse Schans te betreden. Volgens de ondernemers zijn touroperators benaderd met de boodschap dat de kaart voor ‘álle locaties en álle musea’ is. Kooijman:

‘’De manier hoe de kaart verkocht wordt is eigenlijk het grootste obstakel. Het wordt sterk geïnsinueerd dat het ticket verplicht is om te kopen. Er is benoemd dat het gewoon een openbaar terrein blijft en toegang tot het terrein gratis is, maar dat zie je nergens terug. Dit zullen wij zeker gaan merken.’’

Verleiden

Van een ‘verplichting’ is geen sprake volgens het plan: “De aankoop van een entreebewijs wordt niet verplicht, maar zonder betaling krijgt een bezoeker gedurende de pilot geen toegang tot de erfgoedattracties en faciliteiten, en kan slechts rondlopen in het gebied.”

De pilot heeft vooral mensen in het vizier die nu nergens voor betalen, ze “kopen wellicht iets bij een winkel of horecagelegenheid.” Daar moet een eind aan komen: “In de pilot wordt geprobeerd om met name dit type bezoeker te verleiden toch ook een kaartje te kopen.” Dat gebeurt door ‘communicatie via website(s)’. Op dit moment (drie dagen voor invoering) is nog niets op de website over de pilot te vinden, sterker nog: de ‘oude’ SchansCard wordt nog steeds voor € 29,50 aangeboden.

Een andere ‘verleiding’ bestaat uit “faciliteiten waar entreetickets kunnen worden gekocht. Dit zal met bebording worden aangeduid, en waar mogelijk zullen looproutes langs deze faciliteit worden geleid.” Bij de ingang aan het Schansend komt een ’tijdelijke toegangspoort’ met een portacabin met balie: “door middel van paaltjes en koordjes wordt een wachtrij gefaciliteerd. Bij de Kalverringdijk wordt bij de portacabin ook een ‘wachtrij gefaciliteerd’ (dat ‘faciliteren’ vinden wij leuk). De wachtrij moet ‘ordentelijk’ blijven en geen overlast geven voor mensen die erlangs willen.

Als dat niet helpt gaan hosts “actief aan bezoekers vragen of ze al een entreeticket gekocht hebben, en eventueel de voordelen uitleggen.” Maar: “zij die geen entreeticket wensen te kopen, kunnen altijd vrij doorlopen in het gebied” en dat geldt ook voor bewoners en ondernemers. Over doorgaand verkeer wordt niet gesproken in het plan. (onder de kassa tikken we verder)

Drukte

Ook de drukte op de Schans zou moeten worden aangepakt. Volgens de ondernemers is het beheersen van drukte geen noodzaak op de Zaanse Schans zelf, maar om de verkeerssituatie eromheen des te meer. Kraakman:

“Als ondernemers kunnen wij het allemaal handelen. Soms moeten de mensen even langer wachten, maar ga eens naar de Efteling. Dan moet je soms anderhalf uur wachten. Wat wel een probleem is, is dat mensen over de fietspaden lopen op bijvoorbeeld de Kalverringdijk en daar is ook verkeer van fietsen en brommers. Dat gaat niet altijd even goed. De knelpunten zijn het fietspad en mogelijk als het parkeerterrein vol is dat de mensen elders hun auto achterlaten.”

Robin Kooijman:

“Er wordt veel gesproken over druktebeheersing maar we kijken meer naar een aantal knelpunten op de Zaanse Schans. Op die punten moet je even rekening houden en op het moment dat je die drie of vier punten aanpakt, onder andere dus het fietspad, heb je 95 procent van het probleem getackeld. Al meerdere jaren hebben we daar oplossingen voor aangedragen maar daar wordt niks mee gedaan. Je zou toch denken dat mensen die hier dagelijks wonen en werken wel weten waar de knelpunten zijn.”

Bebording

Druktebeheersing komt er bekaaid af in het plan. Het bestaat vooral uit ‘bebording’ om bezoekers bij drukte op alternatieve routes te wijzen en ‘informatiepunten’. Concrete maatregelen zijn beperkt: “extra leuningen bij een aantal bruggetjes” en een nieuw looppad vanaf de bushalte aan de Leeghwaterweg dat niet langer over de parkeerplaats loopt (beide ingrepen doen niets tegen de drukte maar zijn erop gericht de drukte anders te verdelen).

Met ‘drukte’ lijken de bedenkers van de pilot vooral de drukte op de paden tussen de parkeerplaats en de Kalverringdijk te bedoelen. Daar wordt op drukke dagen eenrichtingsverkeer voor voetgangers overwogen. Met tel-camera’s wordt alles in de gaten gehouden en op basis van de uitkomsten wordt gekeken welke ingrepen succes hebben gehad. Dat geldt overigens voor alle ingrepen, de camera’s zijn dan ook op diverse plekken geplaatst. (onder de galg camera tikken we verder.)

Het meest verstrekkend is het plan om de Kalverringdijk langs de Walvis voor ‘extra binnenkomende bezoekers’ af te sluiten. Dat zou afsluiting van een openbaar gebied zijn, en dus wettelijk omstreden (onmogelijk zelfs volgens ons). Kwartiermaker Anton Kok laat weten dat naar dit onderdeel gekeken wordt omdat het volgens hem ook niet mogelijk is dit openbare gebied af te sluiten. Een andere optie (‘versmalling van het fietspad langs de Leeghwaterweg’) werd wel overwogen maar is inmiddels gesneuveld. Het belangrijkste knelpunt op het gebied van drukte: de voetgangers die op de Kalverringdijk op het fietspad lopen en voor gevaarlijke situaties zorgen, wordt niet aangepakt.

Kosten

Wat kost dat allemaal? Behalve kosten voor portacabins, kassa’s en camera’s zijn dat vooral personeelskosten, in het pilotplan is sprake van kassamedewerkers, hosts, toiletmedewerkers, verkeersregelaars en dagsupervisors. En daar komen minimaal een projectmanager en een kwartiermaker bij, die laatste wordt deels betaald door de gemeente, maar de erfgoedpartijen en Stichting de Zaanse Schans draaien op voor de rest van de kosten.

Bij de plannen zaten geen financiële overzichten. Ook een prognose over de mogelijke kaartverkoop ontbrak. Die financiële gegevens worden niet naar buiten gebracht. De Orkaan heeft ook bij Zaanstad gevraagd naar de financiën van de pilot maar daar tot dusver geen antwoord op gehad. Dat de gemeente wel een deel van de salariskosten van de kwartiermaker betaalt, maar niet op de hoogte is van het financiële plaatje van het project, lijkt ons onwaarschijnlijk.

Tijdens een bijeenkomst met ondernemers zou de projectmanager een bedrag van € 1 miljoen hebben genoemd. Volgens kwartiermaker Anton Kok is dat wel gezegd maar klopt het bedrag niet. Het totale plaatje hangt ook af van de opbrengsten van de pilot. Maar we vroegen ook niet naar de netto opbrengst maar naar de uitgaven en de dekking (prognose opbrengsten). In plaats van “het is geen € 1 miljoen” zou het opsturen van de begroting de onzekerheid uiteraard wegnemen, maar kennelijk is dat een bruggetje te ver.

Verwarring

De ondernemers zien ‘met angst en beven’ de toekomst tegemoet. Kraakman: “We horen nu al de vraag van mensen die naar de Zaanse Schans willen of ze ook moeten betalen. Het is alom verwarring en mensen zullen ook wegblijven daarom, dat scheelt ons natuurlijk klandizie.”

In de pilot is ‘wegblijven’ geen doel, de verwachting is dat het aantal bezoekers zal toenemen van 2,4 tot 3 miljoen per jaar, maar “stabiliseren van het totaal aantal bezoekers en beheersen van drukte in het hoogseizoen” is wel een doel. Op welk niveau (2,4 of 3 miljoen) er gestabiliseerd moet worden, staat niet in het plan.

Aanvankelijk werd ook ingezet op een ander ‘soort’ bezoeker en meer ‘gewenste doelgroepen’. Dit onderdeel is gesneuveld na gesprekken met ondernemers,.

Conclusie

Bezoekers worden niet gedwongen om een kaartje te kopen, maar er is wel sterke ‘aandrang’ om dat te doen: kassa’s, portacabins, wachtrijen, paaltjes, koordjes, hosts. Hoe de communicatie (borden, flyers, website, socials, informatie naar touroperators) eruit ziet, is nog onbekend. Verkeersmaatregelen zijn minimaal (borden), en als ze concreet zijn, lijken ze op het randje zoals de mogelijke afsluiting Kalverringdijk. Aan de gevaarlijke fietsers-voetgangers-situatie op de Kalverringdijk wordt (nog) niks gedaan.

---

Zaterdag mogen de raadsleden een kijkje nemen bij de nieuwe kassa’s, ze krijgen dan ook informatie over het project.

Door Rick Nieborg en Piet Bakker. Bronnen: Tripadvisor, gesprekken met ondernemers en kwartiermaker Anton Kok, Pilot Druktebeheersing & Entreegelden (maart 2024), brandbrief ondernemersverenigingen OVZS en OV1509 en eerder nieuws op De Orkaan. Over de financiële onderbouwing en de verkeersplannen zijn vragen aan Zaanstad gesteld. Foto’s: Rick Nieborg en Piet Bakker.