In de film Back to the future I reist Marty McFly (gespeeld door Michael J. Fox) met een tijdmachine naar de datum 21 oktober 2015. Dat was enkele weken geleden voor veel media aanleiding om op die datum eens terug te blikken en om te zien welke ideeën uit die film in 2015 werkelijkheid waren geworden.

Ook Zaanstad heeft in 2015 reden om terug te blikken. In 1997 werd namelijk de visie Zaankanters in 2015 opgesteld. Hoe keken we in 1997 tegen Zaanstad aan en hoe dachten dat de stad er op dit moment uit zou zien? Wat is er van alle plannen terecht gekomen?

Door Sander Wegereef

Zaanse roebel
Om even een beeld te schetsen van het jaar 1997: het was het jaar waarin Henk Angenent de (voorlopig) laatste Elfstedentocht won, het jaar dat Ajax- en Feyenoord-fans met elkaar op de vuist gingen bij Beverwijk, het jaar dat het eerste Harry Potter boek verscheen, het jaar dat Jan Ullrich de Tour de France won en het jaar dat Prinses Diana in Parijs om het leven kwam… In Zaandam was in 1997 de bouw van het Zaantheater in volle gang, net als het nieuwe Zaans Museum. Het bezoek van Tsaar Peter de Grote werd groots herdacht met een optocht en de Zaanse roebel, treinreizigers kwamen nog via ‘t Trefpunt op de Gedempte Gracht terecht, die op dat moment in het midden werd opgesierd door paviljoens.

Ambivalentie
Echt positief was het beeld van de Zaanstreek allerminst. Zelfs in de Beleidsvisie Zaankanters in 2015 wordt het door Gemeente Zaanstad als volgt verwoord:

“In de Randstad en daarbuiten leeft nog vaak het beeld van Zaanstad als een ontoegankelijke, rommelige en wat gewone stad. De voedingsmiddelenindustrie, de Zaanse Schans, de hoogbouw langs de A8 en de dagelijkse files op deze snelweg lijken de voornaamste beeldbepalers. Dat imago wordt deels ook door de Zaankanters zelf in stand gehouden. Zij trekken geen grote broek aan en zetten hun stad niet graag op de kaart.

Zij zijn in de regel weliswaar buitengewoon trots op hun streek en haar historie, maar ze houden het voor zich.” (…) “Het winkelbestand wordt door veel bewoners bekritiseerd om zijn eenzijdigheid. Besluiten over grootschalige voorzieningen met stedelijke allure – zoals de bouw van het Zaantheater – zijn met veel ambivalentie omgeven.” (…) “Onder het motto Zaanstad, top van de Randstad, willen we breken met het huidige imago en Zaanstad presenteren als een stad, die een wezenlijk onderdeel uitmaakt van de Randstad, mét een eigen profiel.”

Drie scenario’s
Al in 1992 waren in de structuurschets Zaanstad 2015 drie filosofieën uitgewerkt: in het gewestelijk scenario stonden bedrijvigheid en economische ontwikkelingen voorop; economische groei zou leiden tot meer werkgelegenheid en woningen. In het kernen scenario zouden de woonkernen de belangrijkste rol gaan spelen; bevolkingsgroei en werkgelegenheid waren van ondergeschikt belang. In het lokaal scenario tenslotte, stond natuurlijke groei voorop; er zouden geen bedrijven van buitenaf worden aangetrokken.

Uitgangspunten
Bij alle drie de scenario’s waren de belangrijkste uitgangspunten geformuleerd, waaronder het zoveel mogelijk beperken van het autoverkeer, het zoveel mogelijk bouwen in de bestaande stad, het open houden van een groene zone tussen Zaanstad, Beverwijk en Heemskerk, het open houden van Waterland als oostelijke groene zone, de verdubbeling Coentunnel, de verdubbeling spoorlijn en uitbreiding van de capaciteit van de Hemspoortunnel, de aanleg van de weg Zaandam-Buitenhuizen en het stimuleren verplaatsen milieuhinderlijke bedrijven uit het stedelijk gebied naar geschikte bedrijfsterreinen.

Scholieren
Ook aan scholieren werd gevraagd input te leveren. Leerlingen van Havo 4 van het Bertrand Russell College kregen de mogelijkheid om hun toekomstvisie op papier te zetten, aan de hand van de drie scenario’s. Vrijwel alle leerlingen beschouwden het Guisveld als een belangrijk natuurgebied, waar absoluut niet mocht worden gebouwd. De leerlingen van toen dachten vooral aan de woningbouw. Er moesten voldoende betaalbare woningen komen en dan vooral voor de Zaankanters.

Toch was er ook scepsis. Eén van de leerlingen schreef:

“Ik geloof er ook niet in dat Zaanstad ooit zo’n groot gebied zal worden, want ook al komt er een winkelcentrum, het zal nooit zo groot kunnen worden als bijv. Amsterdam. En als je kleren gaat kopen ga je toch dan weer naar Amsterdam omdat daar meer winkels zijn en het toch leuker is om te stappen.”

Inverdan
Of al die ambities uit 1997 naar alle tevredenheid zijn gerealiseerd, daar valt natuurlijk over te discussiëren. Toch is er in de afgelopen achttien jaar best een hoop gebeurd. De centrumvernieuwing van Inverdan heeft Zaanstad wel weer op de kaart gezet: een eigenzinnig stadhuis, een opvallend hotel en de Ontdempte Gracht als basis voor een gezellige winkelstraat. Ze hebben het centrum een nieuw gezicht gegeven en voor nieuw winkelend publiek (ook van buiten de Zaanstreek) gezorgd.

Volle zalen
De optredens in het Zaantheater zorgen al jaren voor volle zalen en het Zaans Museum is onlangs volledig vernieuwd en heeft met de aankoop van de Monet een belangrijk topstuk (en potentiële publieksmagneet) in handen. De grote nieuwe woonwijk Saendelft is uit de grond gestampt, de verdubbelde Coentunnel is gerealiseerd, de weg naar Buitenhuizen is er gekomen, een nieuw ziekenhuis en een gevangeniscomplex zijn in aanbouw en we zijn in afwachting van de komst van een Zweedse meubelgigant. Wie had dat in 1997 allemaal kunnen bedenken?

Maak Zaanstad
Ook nu is het mogelijk om mee te denken over welke kant we op willen met Zaanstad. Hoe moet de Zaanstreek er over 10, 15, 20 jaar uitzien? Net als achttien jaar geleden staan we nu voor keuzes, die de toekomst van de stad voor een groot deel kunnen bepalen. Via Maak Zaanstad is het mogelijk om mee te praten en mee te denken. Benieuwd hoe we hier in pakweg 2035 op terug zullen kijken…