Het lijkt zo gewoon vandaag de dag: je wilt je naar de andere kant van de stad, dus pak je even de bus. Zo vanzelfsprekend was dat pakweg honderd jaar geleden nog niet. In het voorjaar van 1922 werden in de Zaanstreek twee nieuwe autobusdiensten opgericht.

In Westzaan reden in 1915 al bussen rond, al heeft die dienst het niet lang volgehouden. Het had niet veel gescheeld of er hadden geen bussen, maar trams door de Zaanstreek gereden.

De eerste autobussen in de Zaanstreek door Sander Wegereef. 

Tram
In heel Nederland waren (stoom)trams aan het begin van de 20^ste eeuw een belangrijk vervoermiddel voor personen en goederen. In Noord-Holland waren steden als Purmerend, Alkmaar en Haarlem belangrijke knooppunten in het tramwegnet. In de Zaanstreek hebben echter nooit trams gereden. Plannen voor de aanleg van een tram zijn er in vele varianten geweest. In Zaandijk waren de tramplannen in 1906 zelfs inzet van de gemeenteraadsverkiezingen. Tegenstanders zagen de komst van de tram als ‘vernieling van Zaandijk’ en als een ‘voortdurende bedreiging hunner kinderen’. De tram kwam er niet. In 1916 werden de laatste plannen van tafel geveegd en was de weg vrij voor de bus.

Autobusdienst
Op 13 mei 1922 deed De Zaanlander melding van de nieuwe autobusdienst van H.C. Bethlem door de Zaanstreek. “Het mag een goede gedachte van den ondernemer genoemd worden om door middel van een auto-bus een betere communicatie tussen de Zaansche gemeenten tot stand te brengen.” Zaandijker Bethlem was daarmee een rechtstreekse concurrent van de enkele weken eerder gestarte busdienst van J. Reimerink. Op eerste paasdag, zondag 16 april 1922, reed zijn bus voor het eerst.

Westzaan
Maar ook Reimerink, die het vanwege gezondheidsproblemen al na een half jaar voor gezien hield,  was niet de eerste busondernemer in de Zaanstreek. In 1915, tijdens de Eerste Wereldoorlog, ging J.J. Allan, naast zijn bootdienst tussen Westzaan en Koog aan de Zaan, van start met een autobusdienst. Deze dienst tussen Westzaan naar Koog-Zaandijk heeft maar kort geduurd vanwege een gebrek aan brandstof en autobanden tijdens de oorlog. Op 15 februari 1917 reed de bus van Allan voor het laatst. Ook zijn veerdienst moest hij kort daarna staken.

Hobbelende geit
De bussen waren in de beginperiode niet erg comfortabel.  Meestal waren het omgebouwde vrachtwagens. Na de Eerste Wereldoorlog werden ook legervoertuigen geschikt gemaakt voor de autobusdiensten. De bussen van Reimerink kregen de bijnaam ‘dievenwagen’ of ‘hobbelende geit’, vanwege het geringe comfort en de spaarzame lichtgaatjes, die het daglicht in de bus moesten brengen. Ondernemer Bethlem had het volgens De Zaanlander al een stuk beter voor elkaar: “14 zitplaatsen zijn in de goed afgesloten ruimte aangebracht. Veerende zittings komen aan de hobbelende Zaansche keien tegemoet. De auto is tevens stofvrij, terwijl door het verbod niet rooken de ruimte frisch blijft.”

Rondreis
De dienstregeling van Bethlem laat zien dat dagelijks ritten werden gemaakt vanaf de Dam in Zaandam, via Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer naar Krommenie Brug. Daar vandaan kon via Wormerveer, Zaandijk en Westzaan naar Assendelft worden gereden. Vanuit Assendelft kon via Westzaan, Zaandijk en Koog aan de Zaan weer terug gereisd worden naar Zaandam. In twee uur tijd kon zodoende een rondreis langs alle Zaanse gemeenten worden gemaakt. Een enkeltje Zaandam-Assendelft kostte in die tijd 40 cent. Voor 12,5 cent kon je naar Koog aan de Zaan. Bushaltes waren er overigens nog niet; onderweg werd overal gestopt op verzoek, behalve op smalle, gevaarlijke punten.

Reistijd
Wie vandaag de dag de bus neemt, zal merken dat een ritje van Zaandam Station naar station Krommenie-Assendelft nog steeds een minuut of veertig duurt. Qua reistijd zijn we er dus niets mee opgeschoten. Qua comfort zijn de bussen er uiteraard wel op vooruit gegaan. De tijd van de ‘hobbelende geiten’ hebben we wel achter ons gelaten, al doet de rijstijl van sommige hedendaagse buschauffeurs nog wel anders vermoeden.