Afgelopen week verscheen met veel tamtam de nieuwe editie van Van Dale, het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal. Met interessante nieuwe woorden als droogtestress en klimaatvluchteling, is het verschijnen van een nieuwe editie van het woordenboek altijd weer goed voor de nodige publiciteit.

Ook het Zaans heeft een eigen woordenboek. Dat hebben we te danken aan Gerrit Jacob Boekenoogen.

Door Sander Wegereef.

Meneer van Dale
In de negentiende eeuw ontstond er landelijke interesse voor de eigen taal en de herkomst ervan. Tijdens het Taal- en Letterkundige Congres van 1849 werd het idee geopperd om één standaard-woordenboek te schrijven.
In 1864 verscheen daarom het ‘Nieuw Woordenboek der Nederlandsche taal’. In 1867 kreeg Johan Hendrik van Dale, onderwijzer in het Zeeuws-Vlaamse Sluis, het verzoek om het in 1864 verschenen woordenboek te bewerken. Hij herschreef veel omschrijvingen en breidde het boek sterk uit.

Professor Schrijfgraag
Op 18 april 1868 werd in Wormerveer Gerrit Jacob Boekenoogen geboren. Zijn vader was olieslager Lukas Frederik Boekenoogen, zijn moeder was Agatha Maria van Gelder, uit de bekende papiermakersfamilie. Zijn broers en zusters noemden hem op jonge leeftijd al ‘Professor Schrijfgraag’. Gerrit verzamelde van alles en documenteerde al zijn collecties.

De Zaanse Volkstaal
Nadat Boekenoogen in Amsterdam zijn opleiding aan het gymnasium had voltooid, ging hij in 1888 Nederlands studeren in Leiden, waar hij in 1893 zijn doctoraal haalde en drie jaar later cum laude promoveerde op ‘De Zaanse Volkstaal’, die – zoals Boekenoogen zelf vaststelde – toen nog uitsluitend werd gesproken door zeer oude Zaankanters. Van zijn dissertatie verscheen in 1897 een publiekseditie in de winkels.

Bijdrage aan Van Dale
Kort na zijn promotie werd Boekenoogen redacteur van het Woordenboek der Nederlandse Taal, waaraan hij 34 jaar (tot zijn dood) werkte. Het is niet erg waarschijnlijk dat Boekenoogen en Van Dale elkaar ooit hebben ontmoet, want Van Dale overleed al toen Boekenoogen vier jaar oud was. Toch heeft Boekenoogen als redacteur een belangrijke bijdrage geleverd aan het voortzetten van het werk van Van Dale.

Minder beweging
De onlangs verschenen nieuwe druk van ‘de Dikke Van Dale’ is alweer de vijftiende editie. Naast de drie gedrukte delen, vormt de online editie vandaag de dag een belangrijke aanvulling. Van De Zaanse Volkstaal verscheen in 2004 ‘pas’ de derde druk, die werd aangevuld en bewerkt door Klaas Woudt. Het Zaanse dialect is nou eenmaal minder in beweging dan de Nederlandse taal.

Smeertiet
Woorden als naamglossy en zelfscankassa zijn in De Zaanse Volkstaal niet te vinden. Toch kunnen we wel zeggen dat het woordenboek de Zaanse evenknie van Van Dale is, want wie weet tegenwoordig nog wat een gussie, een smeertiet, een broddellap, een kippedraffie, een wurmendokter of een pietekam is? Gelukkig kunnen we het allemaal nazoeken… met dank aan meneer Boekenoogen.

De foto linksboven is de redactie van het Woordenboek der Nederlandsche Taal. Achteraan bij de kast Gerrit Jacob Boekenoogen.