Op het moment van schrijven maakt Amsterdam zich op voor de grote botenparade van Sail. Deze optocht van historische zeilschepen trekt altijd ook heel veel Zaankanters naar de oevers van het Noordzeekanaal. Hoewel de eerste officiële Sail in 1975 plaats vond, waren er natuurlijk al veel eerder zeilevenementen op het kanaal en de Zaan. De publieke belangstelling is van oudsher groot. Zo ook tijdens de Czaar Peterfeesten op 18 en 19 augustus 1897.

Parade van zeilboten tijdens de Czaar Peterfeesten
“Het is Woensdagmorgen. Vaalgrijze, grijsvale, zware lucht met kantlucten. Hooge zuiden-, daarna zuidwestenwind. Regenwater! Regenwater!! Regenwater!!! Plasregens en stortbuien, stortregens en plasbuien. Geen enkel stukje blauw in de lucht. Alles donker en nat en vies en doorweekt. Zoo beginnen de Czaar Peterfeesten. ’t Is miserabel, ’t is miserabel in ’t kwadraat, ’t is miserabel in de derde macht.”  Wie nog mocht twijfelen over de weersgesteldheid van die woensdag de 18e augustus 1897, werd door de verslaggever van De Zaanlander met het nodige gevoel voor dramatiek uit de onzekerheid geholpen.

Tsaar Peter
Het was niet geheel ten onrechte dat de verslaggever zich hier druk over maakte. Die dag werd namelijk gevierd dat 200 jaar eerder tsaar Peter de Grote in Zaandam verbleef. De Russische Grootvorst verbleef van 18 t/m 26 augustus 1697 in het huisje op ’t Krimp, dat we vandaag de dag nog kennen als het Czaar Peter Huisje. Tijdens de Czaar Peterfeesten, twee eeuwen later, zette ‘de tsaar’ opnieuw voet op Zaanse bodem. In een spiegeljacht was hij ’s morgens vanuit de haven van zeilvereniging ’t IJ in Amsterdam vertrokken, met in zijn kielzog een parade van ‘gepavoiseerde jachten en boeiers’. De feesten vielen samen met het 15-jarig bestaan van de Zaanse Zeilvereniging.

Gezelschap
Via het Noordzeekanaal voeren ze naar Zaandam. Halverwege werden ze tegemoet gezeild door plezierjachten uit de Zaanstreek. De Tsaar werd – net als 200 jaar eerder – vergezeld door mannen als Menschikoff, Kourakin en Golofkin; namen die wij vandaag de dag vooral nog kennen als straten in de Russische buurt. Het gezelschap werd ontvangen op de Prins Hendrikkade en maakte vervolgens in de stromende regen een rijtoer door Zaandam.

Medelijden van Moeder Natuur
Viel daarmee het hele feest in het water? Nee, gelukkig klaarde het op. Met hetzelfde gevoel voor dramatiek schreef de eerdergenoemde verslaggever: “Maar ziet… tegen 12 uur ’s middags schiet de wind uit en doet een lichte plek aan het uitspansel vermoeden, dat Moeder Natuur medelijden begint te krijgen met hare feestvierende kinderen. En werkelijk, nauw had de middagklok haar 12 slagen doen hooren, of daar verscheen de Beheerscher van alle feesten door het wolkgordijn en goot zijne heerlijke lichtstralen over de Zaan uit. Het Czaar Peterfeest was gered!”

Matinee Musicale
‘s-Middags was er een vlootrevue op de Zaan, waarna een ‘wimpeltocht’ (een tocht van met vlaggen en wimpels versierde schepen) naar de pelmolen De Grootvorst aan de Kalverringdijk. Aansluitend ging het gezelschap met de boot naar Zaandijk en daarvandaan met rijtuigen terug naar Zaandam
Op donderdag 19 augustus vonden er onder meer wedstrijden in het Ringzeilen plaats op de Voorzaan. Voor het publiek was langs de Prins Hendrikkade een speciale boot aangelegd, die als tribune dienst deed. Op de tribuneboot vond een ‘Matinee Musicale’ plaats. ’s Avonds was er onder meer een ‘Groote Verlichte Gondelvaart’ en een groot vuurwerk.

Door: Sander Wegereef

Alle foto’s: Collectie Gemeentearchief Zaanstad