Kolven in de Waakzaamheid… Friesland heeft het ‘kaatsen’, Noord-Holland heeft het kolfspel. De oorsprong van dit spel ligt in de voorloper, het colf, dat rond de 12e eeuw ontstond in Frankrijk. Bij het colfspel, dat buiten werd gespeeld, moesten deelnemers de bal met behulp van een stok in zo min mogelijk slagen in een doel slaan.

Schelden en vechten
Er was een variant die op het ijs gespeeld werd. Op veel schilderijen met oudhollandse winterlandschappen is dit terug te vinden. Als er geen ijs lag, werd het spel op straat gespeeld met daarbij vaak eigen spelregels. Het ging er nogal eens ruw aan toe, wat niet zelden leidde tot scheld- en vechtpartijen.

Maliebaan
De grasveldjes rondom de kerk waren populaire speelterreinen, vaak zeer tegen de zin in van het kerk- en stadsbestuur. In Utrecht werd het daarom verboden om tijdens de kerkdienst ‘met razen en tieren’ te colven rondom de kerk. Regelmatig sneuvelde dure gebrandschilderde ramen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er speciale speelbanen voor het spel werden aangelegd. Zo is in sommige steden – waaronder een hele grote in Utrecht – nog een maliebaan te vinden. Malie was een uit Frankrijk overgekomen variant op het colfspel.

Beetje spele-netwerken
Kolfspelers in De Waakzaamheid in Koog a/d Zaan. (Collectie Gemeentearchief Zaanstad)Omdat mensen in de buitenlucht snel vuil werden en de 18^e-eeuwse kleding daar een stuk minder goed tegen kon, verplaatste het spel zich naar binnen. Er kwamen korte overdekte kolfbanen, die werden aangelegd in of nabij herbergen, zoals in de Waakzaamheid in Koog aan de Zaan en Ons Genoegen in Krommenie. De banen werden ‘kolfsociëteiten’ genoemd, wat aangeeft dat bij kolf het sociale element minstens zo belangrijk was als het sportieve element.

Niet klappen!
Vandaag de dag zijn nog circa 600 mensen in Nederland actief in de kolfsport, verdeeld 14 dames- en 17 herenverenigingen. Van die clubs is er slechts één afkomstig uit Utrecht, de overige clubs komen allemaal uit Noord-Holland. In de Zaanstreek bestaat nog twee clubs: Moriaan (vrouwen) en Togido (heren) uit Wormer. Zij spelen hun wedstrijden op de kolfbaan in Het Moriaanshoofd tegen Noord-Hollandse clubs met klinkende namen als Niet Klappen, Rechtdoor, De Letste Klap, Vrouwenkliek en Aan is winst.

Het is een kolfje naar zijn hand
Hoewel we het ons misschien niet zo bewust zijn, maken wij in onze dagelijkse communicatie nog geregeld gebruik van uitdrukkingen die oorspronkelijk uit de kolfsport afkomstig zijn. Wat te denken van “De eerste klap is een daalder waard”, of “Het is een kolfje naar zijn hand”. Ook de uitdrukkingen “De plank misslaan” en “Paal en perk stellen” hebben we aan de kolfsport te danken.

Door: Sander Wegereef (Gemeentearchief Zaanstad)