De Eerste Wereldoorlog was in 1917 nog in volle gang en het kwam regelmatig voor dat Engelsen en Duitsers elkaars vracht- en passagiersschepen onder vuur namen, op verdenking van smokkel van wapens, personen of gevoelige informatie.

Zo werd ook het Duitse schip de Renate Leonhardt tot zinken gebracht.

Niemand kon op dat moment vermoeden dat een ondernemer uit Wijdewormer veertig jaar later een goudkoorts zou veroorzaken rondom het wrak van dit schip.

Het geheim van de Renate Leonhardt. Door Sander Wegereef

Torpedering
Op 21 augustus 1917 vertrok de Renate Leonhardt, een voormalig zeilschip, dat was omgebouwd tot stoomschip, met een lading cokes vanuit IJmuiden voor een reis richting Zweden. Als snel liep het vast op een zandbank, omdat de kapitein een koers té dicht langs de kust had gekozen. Nadat het schip twee dagen later vlot was getrokken, sloeg het noodlot toe: ten westen van Texel, net buiten de territoriale wateren werd het schip getorpedeerd door een Engelse onderzeeër. Er vielen twee dodelijke slachtoffers: kokin Marie Grosthück, die vermoedelijk als gevolg van de schrik was overleden en stoker Unglaube, die als gevolg van de ontploffing overleed.

Cacaoboter
Al snel kwam een geruchtenstroom op gang over de lading van het schip. Stoker G.P. de Wolf had namelijk verteld hoe, in de nacht vóór vertrek uit IJmuiden, allerlei kleine kistjes aan boord van het schip waren gebracht; goud, dat zou zijn gecamoufleerd zijn door een lading cacaoboter. Toen in 1937 een lading van zeshonderdduizend kilo cacaoboter op het strand van Egmond aanspoelde, wakkerde de geruchten weer aan dat dit van de Renate Leonhardt afkomstig zou moeten zijn. Dit verhaal kwam ook ter ore aan Piet Visser uit Wijdewormer. Hij werd enthousiast en bedacht een plan om de miljoenenschat van het schip te bergen. Aan de hand van ooggetuigenverslagen en sporen van cacaoboter, werd in 1939 de vermoedelijke locatie van het gezonken schip vastgesteld.

Wichelroede
Helaas voor Visser moest hij zijn zoektocht staken, toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. De Duitsers verwijderden in 1942 de wrakboei waarmee hij de vermoedelijke locatie had gemarkeerd. Na de oorlog pakte Visser de draad weer op.

Hij had inmiddels via een verzekeringsmaatschappij weten te achterhalen dat er honderden kistjes met goud aan boord geweest moesten zijn. Voor de zekerheid had hij een Utrechtse wichelroedeloper de juiste positie van het schip laten bepalen. De wichelroede zou reageren op de aanwezigheid van goud… Deze actie van Visser werd door de pers met de nodige hoon ontvangen.

Goudkoorts
Intussen had Visser de Coöperatieve Bergingsvereniging Renate Leonhadt UA opgericht. Er ontstond een ware goudkoorts. Geïnteresseerden konden aandelen kopen, variërend in waarde van 25 tot 1000 gulden. De opbrengst van het goud zou worden verdeeld onder de aandeelhouders. Er brak een ware goudkoorts uit in de Zaanstreek. Tienduizend mensen uit heel Nederland wilden informatie over de aandelen hebben. Naar verluid keerden zelfs kinderen hun spaarpotten om, om een aandeel te kunnen kopen. Uiteindelijk waren er ‘maar’ 2700 aandelen beschikbaar.

Duiktoren
Een groot deel van het geld werd gestoken in de bouw van een grote duiktoren met een werkput, waarmee een duiker bij gunstige wind kon afdalen tot aan het wrak. Dit gevaarte, dat werd gebouwd in de haven van Zaandam door de gebroeders Hogeveen, kostte ruim 266.000 gulden. Veel heeft de toren niet opgeleverd. Door allerlei oorzaken is de toren nooit de zee op gegaan; hij was niet zeewaardig, dus er moesten allerlei extra voorziening aan worden aangebracht. Ook gooide het slechte weer roet in het eten. Door de verzwaring in versterking met cement was de toren zó vast in de modder van het Noordzeekanaal gedrukt, dat het niet wilde drijven. Ook gingen er geruchten dat het was gemaakt van ‘tweedehands schroot’, maar dat bleek naderhand te gaan om de ballast die was gebruikt. De toren werd in 1959, ongebruikt, weer gesloopt.

Geen goud
Ondertussen waren ook anderen enthousiast gaan worden. Onder meer vanuit Zwitserland werd een poging ondernomen om naar het goed van de Renate Leonhardt te duiken. Het wrak werd wel gevonden, maar het goud werd niet aangetroffen. Naast deze tegenslag en alle negatieve publiciteit in de pers, was Piet Visser bovendien praktisch failliet gegaan de operatie. Het project hem ruim een half miljoen gulden had gekost en hij heeft nooit kunnen duiken naar het wrak. De aandeelhouders hebben ook nooit iets terug gezien van hun inleg. Dit leidde tot veel onrust binnen het bestuur van de vereniging en het kwam het aanzien van Piet Visser in Wijdewormer niet ten goede. Hij werd door vrijwel niemand meer serieus genomen.

Mythe?
Nog altijd bestaat er daarom een mythe rondom het schip en de geheimzinnig lading. Is het goud er wel of niet geweest? Waarom torpedeerden de Engelsen uitgerekend dit schip? Van wie was het goud aan boord? Was het van de Duitse Kaiser Wilhelm? Wat had onze eigen Prins Hendrik ermee te maken? En is het goud wellicht al eerder uit het schip gehaald? Allemaal spannende vragen die tot op heden onbeantwoord zijn gebleven. Nog altijd zijn er mensen te vinden die geloven in de aanwezigheid van goud in het wrak. Tijd voor een nieuwe goudkoorts…

In 2013 maakte het radioprogramma OVT een uitgebreide reportage over het schip, waarvoor onder meer onderzoek werd gedaan bij Gemeentearchief Zaanstad. Luister hier deze reportage terug. 

Ook op de website van NPO geschiedenis is meer informatie te vinden over het goud van de Renate Leonhardt.

Alle foto’s: Collectie Gemeentearchief Zaanstad (tenzij anders vermeld)