Vanmiddag 4 mei, om 14:00, werd er op de Joodse Begraafplaats aan de Westzanerdijk een plechtigheid gehouden waarbij de Joodse inwoners van Zaanstad die in de oorlog omkwamen, werden herdacht.

Op de bijeenkomst werd gesproken door burgemeester Geke Faber, Ruben D. Boas, voorzitter van de Joodse Gemeente Noord-Holland Noordwest, Els Veenis-Kaak, voorzitter van het Stedelijk Comité 4 en 5 mei Zaanstad en Rabbijn
 Shmuel Spiero, die ook voorging in het gebed voor de slachtoffers van de Holocaust.

Ter nagedachtenis aan de 171 Joodse slachtoffers van de voormalige Zaan-gemeenten, werden alle namen opgelezen uit het Herdenkingsboek. Dit gebeurde o.a. door leerlingen van basisschool De Dijk West.

Hieronder de toespraak van burgemeester Faber:

——

Walter Abraham was hoedenmaker. Geboren in Berlijn. In 1939 streek hij, na eerst twee jaar in Maastricht gewoond te hebben, neer in de Beethovenstraat in Zaandam, als een van de ruim 130 Duits-joodse vluchtelingen. Zijn zus en haar man die een hoedenfabriek hadden in Maastricht volgden later, mét hun hoedenfabriek Pilima. Waarschijnlijk ging Walter hier voor hen aan de slag.

Walter Abraham is de eerste van zes buitenlandse namen op het getypte briefje dat agent-rechercheur Johan Jongepier op 19 januari 1942 meekrijgt. 19 januari 1942, de dag dat de Duitsers alle buitenlandse joden in Zaandam laten ophalen om ze te ‘evacueren’ naar kamp Westerbork.

Op 15 juli gaat Walter met het eerste transport van joden uit Nederland naar Auschwitz. Zeven maanden na zijn gedwongen vertrek uit Zaandam komt Walter Abraham daar op 14 augustus 1942, 33 jaar oud, om het leven.

Walter Abraham is de eerste naam uit het Gedenkboek dat sinds 3 april 1990 in het stadhuis van Zaanstad ligt. Voluit: het Gedenkboek ter nagedachtenis aan de Joodse inwoners van Zaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer, Assendelft, Krommenie en Westzaan die in de oorlogsjaren 1940-1945 door de hand van de bezetter zijn omgekomen.

Roosje Zilverberg-De Groot is de laatste naam.

Zij woonde aan de Lagendijk in Koog aan de Zaan. Op 30 maart 1942 wordt ze gedwongen om samen met haar dochter Bartha, haar schoonzoon Jozef en haar vier kleinkinderen Koog en alles wat ze heeft te verlaten. Zij is met haar 75 jaar de oudste van de joden die uit Koog worden verdreven.

In principe had ze vanwege haar leeftijd uitstel kunnen vragen of huisvesting in de Joodsche Invalide, maar dat gebeurde niet.

Via Amsterdam komt ze in Westerbork terecht. Van daaruit wordt ze twee weken eerder dan haar familie op transport gezet. Op 21 mei 1943 wordt Roosje Zilverberg-De Groot onmiddellijk na aankomst in Sobibor om het leven gebracht.

Tussen de A van Walter Abraham en de Z van Roosje Zilverberg staan in het Gedenkboek nog 169 andere namen. Namen van joodse Zaankanters die het hadden verdiend om hun laatste rustplaats te vinden op een prachtige begraafplaats als deze. Maar wier levens hier ver vandaan werden weggenomen door een systeem gebaseerd op uitsluiting en onverdraagzaamheid.

Maar wat de nazi’s voor ogen hadden is niet gelukt. Hun levens zijn niet uitgewist. Hun namen, door historicus Peter Heere opgespoord en verzameld, zijn gekalligrafeerd door de Benedictinessen van de Onze Lieve Vrouwe Abdij in Oosterhout en zo vereeuwigd in het Gedenkboek. De verhalen van hun levens zijn bewaard in een prachtig boek van Pim Ligtvoet met de titel “Ik heb een heel tijdje niet van me laten horen.” En vanmiddag staan we, 70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, stil bij al die 171 levens. Niet alleen door ze in stilte te herdenken, maar juist door eerst hun namen hardop voor te lezen.

Deze Joodse begraafplaats, hier aan de Westzanerdijk, is de meest tastbare en levende herinnering aan onze joodse gemeenschap van vóór 14 januari 1942, de dag dat de Duitsers begonnen Zaandam als eerste Nederlandse gemeente Judenfrei te maken.

Deze joodse begraafplaats is vanmiddag geen plek van de dood. Het is een plek waar we 171 Zaanse joden weer tot leven brengen. Door hun namen te noemen, een voor één. Van de 2-jarige Peter Werner tot de 88-jarige Emma Juchenheim Steinberg. Van de A van Walter Abraham tot de Z van Roosje Zilverberg. We brengen ze alle 171 weer terug naar de Zaanstreek, naar de laatste plek waar ze een gewoon, vreedzaam leven leidden. En we geven ze hier hun laatste rustplaats. Op een plek zoals een laatste rustplaats hoort te zijn.

(foto’s: Merel Kan, Geralt Lammers)