Op 25 januari gaat de raad van Zaanstad voor de tweede keer een besluit nemen over het Cultuurcluster-referendum. Een eerder besluit – dat referendum over een extra krediet niet mogelijk was – werd in december 2017 door de rechtbank vernietigd.

Vanavond wordt in het Zaanstad Beraad een voorschotje op de discussie genomen. De coalitie plus GroenLinks (voorstanders van het cluster) heeft zich altijd verzet tegen zo’n referendum. Maar zelfs als besloten wordt dat het referendum nu wel mogelijk is, is er een lange weg te gaan.

Wat zijn de belangrijkste hindernissen?

1. Is het besluit (extra krediet voor Cultuurcluster) referendabel?

Eerst moet worden vastgesteld dat een besluit referendabel is. Hier ging de raad in februari 2017 in de fout volgens de rechtbank. Een raadsmeerderheid vond dat een referendum onmogelijk was, immers, een referendum was niet mogelijk over “besluiten die naar het oordeel van de raad hun grondslag vinden in een eerder genomen beslissing waarover kon worden gehouden”. En al eerder was het besluit genomen dat er een cultuurcluster moest komen.

Een commissie onderzocht deze vraag, maar tot verbijstering van de coalitie en GroenLinks was het oordeel dat een referendum wel mogelijk was. Het besluit ging immers niet over het Cultuurcluster maar over een extra krediet.

Met het rapport van de commissie had de rechtbank meteen de argumenten in handen om het bezwaar van indiener Jan de Bruin te honoreren. Maar de gemeenteraad kan nog steeds het besluit als niet-referendabel afschieten door een ander argument gebruiken, de regeling bevat twee mogelijkheden:

“besluiten waarvan de inwerkingtreding of uitvoering niet kan worden uitgesteld vanwege de daarmee gemoeide spoedeisende gemeentelijke belangen;

besluiten waarvan de raad van mening is dat er andere dringende redenen zijn om geen referendum te houden.”

Het eerste is een optie: een referendum zou tot uitstel van de bouw, kostenoverschrijdingen en een claim van de NS kunnen leiden.

De raad kan ook in beroep gaan tegen de uitspraak van de rechtbank, maar dat heeft geen schorsende werking en is bovendien riskant.

2. 5000 handtekeningen

Als het besluit referendabel is, moet Jan de Bruin en actiegroep Kultuurklutser 5000 handtekeningen van inwoners van Zaanstad verzamelen, met naam en adres. De vorige actie kwam zeer langzaam op gang, dus een gelopen race is dat zeker niet.

De Bruin heeft daarvoor 6 weken de tijd (dan is het dus 8 maart), B&W kunnen maximaal 4 weken doen over het onderzoek naar de geldigheid van de aanvraag. En dan zijn de verkiezingen al voorbij.

3. Referendum ja of nee?

Ook al zijn de handtekeningen verzameld, dan kan de raad (binnen 4 weken nadat B&W een besluit hebben genomen) nog steeds besluiten dat er geen referendum komt.

Het kan natuurlijk sneller, B&W kan binnen een paar dagen onderzoek en de raad kan meteen aan de slag, maar dat lijkt zeer onwaarschijnlijk.

Waarom zou de raad – de nieuwe raad! – tegen een referendum zijn? Eigenlijk alleen vanwege de schade die het op zou kunnen leveren.

Het referendum hangt als een zware schaduw boven de verkiezingen en zal de formatie beheersen. Kan je als partij tot de coalitie toetreden – die het cluster wil gaan bouwen – als je in de afgelopen jaren zwaar tegen was?

4. Op welke datum?

Als  de raad het referendum toestaat moet de datum vastgesteld worden. Zoals uit bovenstaande blijkt zal dat april of mei worden. Dat het samen met de verkiezingen van 21 maart kan, lijkt alleen in theorie mogelijk. In de verordening staat dat:

“het referendum niet later plaatsvindt dan uiterlijk 4 maanden na de dag waarop het verzoek is ingewilligd of nadat de raad besloten heeft tot het houden van een referendum.”

Na de verkiezingen dus en ook nadat de aanbestedingsperiode voor het cluster afloopt. Dat zullen mogelijke bouwers niet fijn vinden, met een referendum in de lucht weten ze niet zeker of er gebouwd kan worden.

5. Opkomst

Niet op de verkiezingsdag betekent waarschijnlijk een lage opkomst, en dat kan nadelig voor de initiatiefnemers zijn:

“Een uitslag waarbij ten minste 30% van het aantal kiesgerechtigden het te nemen besluit afwijst, wordt beschouwd als een afwijzend oordeel van de bevolking, tenzij een meerderheid van degenen die een stem hebben uitgebracht bij het referendum het besluit niet afwijst.”

6. Besluitvorming

En dan de uitslag, is die bindend? Nee dus:

“In de eerstvolgende vergadering van de raad na de dag waarop het referendum wordt gehouden, vindt besluitvorming plaats over het aangehouden raadsbesluit dat aan het referendum is onderworpen.”

Kijk vanavond live mee bij het Zaanstad Beraad. De vergadering begint om 19:00, het referendum staat om 21:25 op de agenda.

Foto boven van de handtekeningenactie voor het referendum op de Gedempte Gracht in Zaandam.