De Zaanstreek telde vroeger minstens elfhonderd molens. Dat is de conclusie van molenkenner Ron Couwenhoven die het standaardboek ‘Duizend Zaanse Molens’ (1950) van Pieter Boorsma verrijkte met zo’n zeshonderd aanvullingen en verbeteringen.
Couwenhoven putte uit een database die hij in vijfentwintig jaar heeft opgebouwd en heeft overgedragen aan de vereniging De Zaansche Molen.
De heruitgave 1100 Zaanse molens wordt op zaterdag 21 november in het Molenmuseum aangeboden aan Dick Emmer, wethouder cultuur van Zaanstad, en Peter Tange in zijn functie van voorzitter van de Noord-Hollandse Molenfederatie.
Zeshonderd aanvullingen
Ron Couwenhoven stamt uit een geslacht van moleneigenaren. Zijn grootvader Pieter Jansz. was de laatste molenbezitter van de familie. Hij was eigenaar van zes pel- en oliemolens en huurde De Bonte Hen. Couwenhovens belangstelling voor molens ontstond vijfentwintig jaar geleden toen hij zich in de familiegeschiedenis verdiepte.
De zeshonderd aanvullingen en verbeteringen zijn allerminst een diskwalificatie van het standaardwerk van Pieter Boorsma, zegt Ron Couwenhoven in een interview met De Windbrief, het blad van de Zaansche Molen.
“Hij heeft zijn werk goed gedaan, maar de zoekmethoden zijn sindsdien zoveel verbeterd en uitgebreid. Bij het Gemeentearchief van Zaanstad staat alles op fiches en dat maakt het zoeken zoveel eenvoudiger en sneller dan in de tijd van Boorsma. En inmiddels staat er ook ongelooflijk veel informatie op internet. Je kunt gewoon thuis achter je computer in allerlei archieven research doen.”
Couwenhoven ontdekte niet alleen dat er minstens elfhonderd molens in de Zaanstreek hebben gestaan (“Van veel van deze molens heb ik een foto en een afbeelding”). Hij raakte er ook van overtuigd dat de molenindustrie al voor 1550 heel groot was in de Zaanstreek. In het interview pleit Couwenhoven voor het toegankelijk maken van het Zaansche Molenarchief door de nooit gepubliceerde catalogus op de website te zetten.
Een creatief koppel
Pieter Boorsma is samen met Frans Mars het thema van een expositie in het Molenmuseum in Koog aan de Zaan, waarmee de Zaansche Molen haar negentigjarig bestaan viert. De vrienden Mars en Boorsma, een creatief koppel, hebben zich hun leven lang ingezet voor het behoud van de Zaanse industriemolens.
Kunstenaar en onderwijzer Frans Mars nam in 1925 het initiatief voor de oprichting van de Zaansche Molen. In 1928 opende Prins Hendrik het Molenmuseum. In 1939 werd de vereniging eigenaar van Het Pink, de eerste van dertien molens die zij nu in beheer heeft. “De veelzijdigheid van de vereniging wordt enerzijds belichaamd door de poëtische schilderijen en tekeningen van de artistieke onderwijzer Mars, en de technische tekeningen en ontwerpen van molenmaker Boorsma anderzijds,” aldus de aanbeveling van het Zaans Museum.
Gratis toegang
Als cadeautje voor de negentigste verjaardag van de Zaansche Molen is de toegang tot de tentoonstelling ‘Boorsma en Mars, een creatief koppel’ gratis.
Ron Couwenhoven houdt op zondag 22 en 29 november om 14:00 en 15:00 uur een lezing die eveneens gratis toegankelijk is. Reserveren is wel gewenst. In de filmzaal van het museum is de film De molentocht 1938 te zien.
Foto’s van Ron Couwenhoven en Mars & Boorsma van Zaansche Molen; foto linksboven komt uit De molentocht 1938.
Een bijdrage van Jaap de Jong.
