Grijze muizen en kale koppen: het publiek van de Jaap Schipper-lezing in de Bullekerk voldeed aan de verwachtingen voor een lezing over architectuur. Afgelopen dinsdag organiseerde Stichting Babel, een Zaans architectuurplatform, de jaarlijkse lezing in nagedachtenis van de visionaire architect.

De kerk vulde zich langzaam. Zoals in een schoolklas werd eerst de achterste rij bezet, waarna de rest van de stoelen volgde – en dat was niet zonder reden. Dit jaar was de titel van de lezing ‘Stad zonder sloop’, geïnspireerd door de liefde voor erfgoed van Jaap Schipper.

De recyclende visionair

Hij was een Zaanse architect die zijn tijd ver vooruit was op het gebied van recyclen. Schipper deed dit niet met plastic flessen, maar met huizen. Toen hij actief werd als architect in 1948, was er een grote trend binnen de architectuur: slopen en nieuw bouwen.

In plaats van slopen vond men dat oude huizen gerenoveerd moesten worden of, als de grond ergens anders voor nodig was, in zijn geheel verplaatst moesten worden. Daar ging de lezing dan ook over. Twee architecten, weliswaar niet uit Zaanstad, maar experts op het gebied van de duurzame stad, kwamen vertellen over, jawel, de duurzame stad.

Architecten spreken

Marius Grootveld, schrijver van ‘Rotterdam Ripresa’, was helemaal vanuit Gent gekomen om zijn verhaal te doen over een stad zonder sloop. Volgens hem kan het bijna helemaal zonder, door toe te voegen aan de bestaande bouw als je het er niet mee eens bent, in plaats van te slopen. Hij ging door een serie slides waarin hij liet zien dat steden met een kleine aanpassing al sterk kunnen verbeteren.

Volgens hem is de groeiende interesse in stad zonder sloop de reden waarom hij uitgenodigd was. Als expert op dit gebied vond hij het waardevol om te komen en te zien of zijn theoretische plannen ook in de praktijk effect hebben. Grootveld had zelf geen band met de Zaanstreek, maar vond het wel interessant en had duidelijk onderzoek gedaan naar de sloopprojecten in de regio.

Daarnaast was Floris Cornelisse uitgenodigd om te praten over transformatieprojecten. Hij is bezig met huizen die in de weg staan of afgeschreven zijn en maakt zich zorgen om leegstand en de gevolgen daarvan. Hoewel hij nog niet met het Zaanse bezig was, leek het hem wel interessant. Eigenlijk was zijn partner uitgenodigd voor de lezing, maar die had het te druk.

Volgens hem speelt de pers een belangrijke rol in het stoppen van ‘ondoordachte sloopprojecten’. In zijn verhaal kwam het Zaanse niet echt aan bod, maar een vraag uit het publiek van oud-VVD-raadslid Els Veenis over de Beatrixtoren, waarvoor zij zich sterk uitsprak, bracht het toch ter sprake.

Na afloop van de lezing miste er eigenlijk nog iets: Jaap Schipper zelf. Behalve in de introductie kwam hij niet aan bod. De lezing is volgens een medewerker van Babel meer ‘in nagedachtenis van Schipper’. Vooral sinds dit jaar zijn de lezingen niet meer gericht op het werk van Schipper zelf, maar op hoe zijn naam als merk kan worden gebruikt.

En in het echt?

We vroegen ons af of Stichting Babel het gedachtegoed van Schipper ook zelf uitdraagt. Volgens Leontine de Koning, host van de avond, is dat niet per se het geval:

‘De lezing is een eerbetoon aan Jaap Schipper en wat hij voor de Zaanstreek heeft betekend, en de manier waarop hij erin stond. Het feit dat hij heeft gezegd: ‘Ik wil dat dit gesprek in de stad ook gevoerd gaat worden.’ En daarvoor heeft hij ons een legaat nagelaten. Dus wij houden dat gesprek in stand.’

Leontine de Koning werd gevraagd hoe Stichting Babel de lezing buiten de zaal wil verspreiden. Ze hoopt dat de mensen in de zaal de boodschap mee naar buiten nemen en dat het met zo’n volle zaal zeker goed zal komen.

In de kerk was een specifieke doelgroep aanwezig: ouderen, architecten en hier en daar een gemeenteraadslid. De Koning gaf aan dat ze hoopt, door vaker dit soort avonden te organiseren, een breder maatschappelijk debat op gang te brengen.

Verder gaf ze aan dat ze vooral de visie van de mensen die hier aanwezig waren, inclusief de meer conservatieve stemmen, wil prikkelen om anders te denken. Ze vindt niet dat het aan Babel is om het verhaal buiten de kerk te verspreiden. Babel wil vooral verschillende stemmen laten horen, en die doelstelling is met deze avond bereikt.

De vraag rijst waarom Stichting Babel, als het over Zaanse architectuur gaat, ervoor kiest om mensen uit te nodigen die niet direct iets met de Zaanstreek te maken hebben. Volgens De Koning:

‘Omdat we willen inspireren, en het is interessant om buiten je eigen wereld te kijken. De ruimte voor Zaanse architecten is er ook, maar toevallig niet op deze avond.’

Volgens haar was er geen Zaanse architect die het op deze manier had kunnen vertellen. Wel was de Zaanse topcolumnist Eva Hoeke aanwezig om twee columns voor te dragen, al is zij geen architect.

Hoeke dacht dat ze het stukje entertainment tussen de serieuze sprekers was. Ze kwam op uitnodiging van haar vriendin, die actief is bij Babel. Zoals ze zelf zegt:

‘Als je drie deskundigen aan het woord zou laten, zou het al snel te zwaar worden. Nu hebben mensen ook een ander perspectief.’

Durf

Els Veenis mist de durf in de Zaanse bouw en vindt dat de Beatrixtoren gewoon moet blijven. ‘Dat is een echt icoon, een modern monument in de stad.’ Ze hoorde van een raadslid van ROSA dat ze voor de sloop van de Beatrixtoren toch bij haar eigen partij moet zijn, wat ze nog even gaat navragen.

Toch vreemd, ROSA zit ten slotte zelf ook in het college, dat beslist over slopen. Nu de vraag: wat doen zij er dan zelf aan? Gelukkig duurde het niet lang voordat het kapsel van raadslid Hans Kuyper boven het langzaam krimpende publiek uitkwam.

Wat ROSA betreft moet er een sloopverbod komen en zij strijden daar naar eigen zeggen dan ook voor. Toch wordt er erg veel gesloopt in Zaanstad, hoe komt dat toch? Kuyper zegt dat als zij hun zin hadden, er minder gesloopt zou worden, maar dat je altijd compromissen moet sluiten. Verder liet hij weten zich nog steeds hard te maken voor de Beatrixtoren.

‘Ik heb net ook mevrouw Veenis bedankt dat zij dat ook doet, dat vind ik heel mooi. Ik zou liever willen dat haar opvolgers in de raad er ook zo over dachten.’

We vroegen hem of ROSA iets kan doen als onderdeel van de raad en het college. Volgens hem zijn ze maar een klein deel van de raad, en de rest is het met hen oneens. De vraag is dan of er echt geen andere partij is die ook voor een sloopverbod is.

‘Heel veel niet. Nou, de partij van de dieren zal het wel met ons eens zijn, misschien de SP en de CU, maar dan nog heb je maar een heel klein clubje mensen. Maar het is een proces, daar dragen avonden als deze aan bij, dat je langzaam die kant op gaat.’

De avond liep ver uit, en om 23.00 uur stond er nog steeds een grote groep in de Bullekerk ideeën te bespreken. Nu is het afwachten. ‘Stad zonder sloop’, de titel van de lezing en de droom van Jaap Schipper, zal die ooit werkelijkheid worden?

Door: Marijn Kerkhoven. Info: Jaap Schipper lezing. Foto’s: De Orkaan en Henk van de Leur Gemeentearchief Zaanstad. Boven het William Pont-kantoor van Jaap Schipper (nu gesloopt).