Als een oude traditie, zoals het vieren van Luilak, steeds meer aan banden wordt gelegd en uiteindelijk, naar zeggen uit noodzaak, beëindigd wordt zoals dit jaar in Zaanstad, dan moet het me van het hart dat ik dat jammer vind vanwege de traditie maar dat ik ook inzie dat het soms niet anders kan.

De Luilak-viering in de nacht van vrijdag op zaterdag voor Pinksteren maakt oorspronkelijk deel uit van vier feestdagen, eerste en tweede Pinksterdag en, alleen in de Zaanstreek (maar eigenlijk West-Friesland), derde Pinksterdag als een traditioneel toetje. Waarbij de échte Zaanse winkels en bedrijven gesloten bleven en scholieren een extra vrije dag hadden.

Deze dag wordt al lang zo goed als niet meer gevierd, integendeel, niets herinnert er nog aan maar het zit nog wel zit diep in mijn herinnering geworteld. Al was het maar omdat we jarenlang met het gezin ’s morgens vroeg op Pinksterdrie met nog vele Zaankanters naar de dinsdagse veemarkt in Purmerend togen voor het ‘kopen van een bokkie ’.

Een eeuwenoude traditie om de bevrijding van de Spaanse bezetting (Tachtigjarige Oorlog 1568-1648) te vieren maar daar dachten we toen heus niet aan. Een konijn of kip kopen was overigens ook een optie al kreeg ik die laatste er niet door bij mijn vader.
Door het verbod op het houden van veemarkten in de open lucht verdween ook deze traditie…

“Looilak, beddezak, staat om negen uren op.
Negen uren, hallef tien, heb je die luilak al gezien?”

Dit rijmpje maakt deel uit van nog veel meer versjes die voortkwamen uit de herkomst van Luilak; de langslapers die het laatst hun bed uit kwamen op de zaterdag voor Pinksteren werden, nadat ze wakker waren gemaakt door de vroege vogels, op deze manier door hen bespot. Voor straf moesten ze trakteren op warme luilakbollen, die in de vroege ochtend al bij de warme bakkers verkrijgbaar waren.

Iedereen zal zijn eigen herinneringen hebben aan Luilak, in mijn beleving was het best een  spannende gebeurtenis om naar uit te kijken. In de weken ervoor werd er her en der hard gewerkt op landjes in de Zaanstreek die toen nog lang niet bebouwd waren. Er werden grote brandstapels gebouwd die op het ‘moment suprême’ ontstoken werden in het bijzijn van alle Luilak-weldenkende buurtbewoners.

Een moment waar we als kind naar toe leefden en waarvoor we, nadat we eerst verplicht een slaapje hadden gedaan, uit ons bed gehaald werden. En zeker, er werd ook kabaal gemaakt op straat en kattenkwaad uitgehaald, zoals het besmeuren van ramen met zeep en kaarsvet. De deurbellen werden voor de zekerheid preventief vastgezet en de brievenbussen dichtgeplakt. En soms hing er een verdwaalde fiets in een boom of waren er (straat)naamborden verwisseld, het leek allemaal toch nog vrij onschuldig in de 60-er jaren. Gewoon omdat het onder de noemer kwajongensstreken viel waar geen politieagent aan te pas kwam en boa’s waren er toen nog lang niet.
Veel latere herinneringen speelden zich niet meer alleen af bij Zaanse fikkies maar bij de nog veel grotere en druk bezochte vuren op het strand van Wijk aan Zee waar je al in de avond naar toe ging met je vriendengroep en bleef tot het krieken van de dag. Of dat legaal was met die grote vuren, ik weet het niet maar het zou nu absoluut niet meer kunnen…
Helaas groeide in deze Luilaknacht het gelimiteerd kattenkwaad in de loop der tijden uit tot geweld en vandalisme, waar bushokjes, straatmeubilair en ook auto’s het moesten ontgelden. Waarom? Waarvoor? Omdat alles een keerzijde heeft en dan dreigt te verdwijnen om het probleem van het kwade op te lossen. En omdat het milieu begrijpelijkerwijs daar ook een belangrijke rol bij speelt moeten wij er nu kennelijk voorgoed afscheid van nemen. Hoewel:

Je kan Looilak en Pinksterdrie uit de Zaankanter willen halen maar je haalt de Zaankanter niet zomaar uit deze unieke Zaanse tradities…

*Ruth*