Een herkenbare vraag voor veel Zaankanters: hoe vaak ben ik in mijn leven al de Westzijde op en neer gereden? Wat is er veranderd, maar ook: wat niet?

De ‘Reportertjes’ van de Hannie Schaftschool kwamen langs bij het Gemeentearchief, deden onderzoek naar de Westzijde en delen hun verslag hier.

Door Aimée Klerk (gemeentearchief Zaanstad)

Zelfs deze kinderen van ongeveer 8 jaar kunnen al constateren dat niet alles eeuwig hetzelfde blijft: natuurlijk zijn ze bekend met de Intertoys (nummer 36), maar nu staat het pand leeg. Eén van de reportertjes vraagt zich af: hoe oud is het oudste gebouw op de Westzijde? Dat staat naast de voormalige speelgoedwinkel op nummer 38 (op de foto hieronder net te zien achter de Intertoys).

Het Calff-huis

Dit gebouw is een woonhuis en wordt ook wel het Calff-huis genoemd. Het is al vóór 1734 gebouwd door de rijke koopman Nicolaas Calff. In 1946 trok internist dr. W.J. Mulder in het huis. Zijn dochter, de weduwe M.C.W. Olthof-Mulder, woont er nu nog. Sinds 1969 is het een rijksmonument. Het huis heeft een keuken met betegelde nissen voor een gootsteen, aanrecht en stookplaat, zoals hieronder te zien op een ongedateerde foto.

Westzijderol

Het huis is goed herkenbaar op de Westzijderol, één van de topstukken van het Gemeentearchief.

In 1902 heeft orgelhandelaar A. Schipper Wzn. de Westzijderol geschonken aan de Zaanlandsche Oudheidkamer in Zaandijk. Men vermoedt dat de huizenrij rond 1770 getekend is, maar de maker is onbekend. Misschien was het Cornelis Albertsz. Schipper, de betovergrootvader van de orgelhandelaar? Hij was huisschilder en glazenmaker en overleed in 1794.

De huizenrij is getekend op een rol van 8,5 meter lang en 12 centimeter hoog. Alle panden van de Westzijde aan de Zaankant, zichtbaar vanaf de weg, staan er op afgebeeld: de even nummers dus van 16 tot en met 216 (tussen het Blauwepad en het Vinkenpad).

De Westzijderol wordt opgerold (vandaar de naam) bewaard in het Gemeentearchief, maar moet één keer per jaar uitgerold worden om het papier en de verf in goede conditie te houden.

Herenhuis met sloophout

De Reportertjes weten nu wat het oudste gebouw is, maar willen nog weten: waarom staan er eigenlijk zoveel oude gebouwen op de Westzijde? Langs de paden konden geen stenen huizen worden gebouwd, omdat de veengrond daar te zacht was. Op de dijk langs de Zaan was de opgehoogde grond wel stevig genoeg. Daar lieten de rijke mensen stenen huizen bouwen. Die huizen zijn natuurlijk beter bewaard gebleven dan de houten arbeiderswoningen aan de paden.

Een goed voorbeeld is het herenhuis op Westzijde 22. Zakenman Cornelis Kamphuys liet dit “huis met de speklagen” bouwen in 1884 in de stijl van de neo-renaissance.

In 2003 is het gerestaureerd: de buitenkant was vrij goed behouden, maar aan de binnenkant waren veel aanpassingen gedaan, bijvoorbeeld twee over elkaar gemaakte systeemplafonds. Plafonds, kastenwand en schuifdeuren in de salons zijn weer in oude staat hersteld. Alles wat tussen exterieur en interieur in zat, was van slechte kwaliteit en van sloophout, waarschijnlijk uit het pand dat vóór 1884 op deze plek stond, en dus niet bruikbaar voor de restauratie.

 

Tuin en zonlicht

Op Westzijde 81 liet Cornelis Smit in 1862 een woonhuis bouwen. In 1885 kwam de aanbouw erbij in dezelfde neo-classicistische stijl, zodat huis en voortuin beide L-vormig werden. Aan de Westzijde zijn weinig voortuinen meer te vinden: in 1951 werd deze voortuin afgestaan aan de gemeente, zodat de stoep nu tot het huis loopt. Dit gebeurde in die tijd bij veel panden aan de Westzijde: er kwamen steeds meer auto’s en die hadden ruimte nodig op straat.

Opvallend genoeg heeft Westzijde 79 (nu de tandarts) wel een grote voortuin. Dit huis moest in 1900 inverdan gebouwd worden en het voorterrein mocht niet beplant worden: de ramen van Westzijde 81 moesten namelijk open kunnen en vrij uitzicht houden op de zonzijde. Nummer 81 is sinds 2002 ook een rijksmonument.

De Reportertjes zijn tevreden naar huis gegaan. Ze hebben geleerd dat geschiedenis niet alleen in boeken staat, maar ook gewoon op hun eigen straathoek. Zo kunnen ze hun ouders ook nog eens een leuk weetje vertellen!

Bronnen:

  • Foto’s: Gemeentearchief Zaanstad
  • Blees aan de Westzijde 1883-1983, K. Woudt en J.J. Zonjee, Blees kantoorinrichters bv, 1983
  • Een herenhuis aan de Westzijde, H. Valk, in: Zaans Erfgoed, 2e jaargang nr. 5 september 2003
  • Doktershuizen aan de Westzijde: Rijksmonument gerestaureerd, P. Helsloot, in: Zaans Erfgoed nr. 24 voorjaar 2008