Zijn vinger glijdt stotterend over een bij de hoeken krullende foto van de vooroorlogse Gedempte Gracht.

“Hier woonde Drilsma. Joden. Prachtige mensen.”

De ‘dat nooit meer’ gedachte is er één waarmee de Nederlander de afgelopen 66 jaar doordrenkt is geraakt. Een kreet zo gewoon geworden dat je de neiging hebt hem voor lief te nemen. Een cliché dat wegzakt in de geschiedenis.

Door Merel Kan 5 jaar geleden, in maart 2012, geschreven voor Puur Zaans.

Prachtige Mensen

Toen ik twintig jaar geleden een jaar of twintig was, werkte ik op de Gedempte Gracht in ‘Brasserie de 2 Zuilen’. Ik verdiende goed en woonde er recht achter, op de Vinkenstraat boven de Kwik-Fit. Onderste bel.

De eigenaar van de brasserie geloofde in het concept van frisse jonge meiden met lange benen in de bediening. In mijn paspoort staat dat ik 1.59 meter ben. Dan heb ik het niet over mijn benen maar over mijn hele lijf. En ik heb er een centimeter bijgesmokkeld. Dat betekende dat ik het eerste half jaar beste vrienden werd met de afwasmachine en de koks.
De formule klopte, want de tent zat de meeste tijd afgeladen vol. Door de populariteit liepen de wachttijden op. Daar pakte ik mijn kans. Tussen de raspaardjes dwong zich steeds vaker een Przewalskipaardje, met 4 of 5 borden op de armen en een smerig afwasschort om, aan de tafeltjes. De eigenaar stikte bijna in zijn baard, maar vroeg me toch voor de bediening. Mits ik mijn serveersterschort schoon zou houden en make-up op zou doen.
Steeds als ik omhoog rende met volle borden of bladen, want ik kreeg de wijk boven, moest ik onder de grote kop van Bacchus door. Een duivels uitgevallen kop van de God van wijn, roes en dronkenschap die grijnzend boven de trap hing. Toen al zei mijn gevoel dat het niet klopte.

Mijn onbestemde gevoel van toen, twintig jaar geleden, is omgeslagen in weerzin. Wie heeft dit ooit toegestaan in de synagoge?

Kon deze tik in het gezicht van de weggevoerde joden worden gegeven omdat er geen handen meer waren om het tegen te houden? Of heeft het niets met de joodse geschiedenis te maken en alles met de manier waarop Zaanstad met haar erfgoed omgaat? Een grote knalblauw/gele doos op de plaats van historisch industrieel erfgoed, bouwen aan een duur stadscentrum met een malle knipoog naar het verleden en ondertussen de sloopvergunning afgeven voor het laatste woonhuis op de Gedempte Gracht….

Afgelopen week hoorde ik dat de brugleuningen tegenover de oude synagoge zullen worden voorzien van davidsterren. Even was ik blij met dit kleine stukje historisch besef. Totdat ik zag dat Saturn, onderdeel van de elektronicasupermarkt Media Markt, eenzelfde eer is toebedeeld. Eén van de eerste brugleuningen na het stadhuis is ook versierd met een hemellichaam; Saturnus.

2015 wordt een lustrumjaar, een jaar waarin wij vieren dat we zeventig jaar in vrijheid leven. Zaanstad en de 4 mei comités zijn niet van zins dit gegeven ongevierd voorbij te laten gaan. Stilstaan bij vrijheid is mooi.

Waarom voelt toch alles als bouwen op los zand zolang wij de synagoge geen waardige invulling hebben gegeven?

We hebben ze in de oorlog naar de boot gebracht. De boot naar Amsterdam. Wat ik nog weet, is dat hij met zijn kinderen aan de hand naar de Hollandse Schouwburg is gegaan toen zijn vrouw was opgepakt. ‘Waar mijn vrouw is wil ik ook zijn’ zei hij.

Mijn opa woonde zijn leven lang op Gedempte Gracht 72. Hij zei in een interview in De Typhoon, dagblad voor de Zaanstreek, dat hij er meer zag dan veel anderen. Hij kende de geschiedenis, wist wie er woonde en hoe er werd geleefd.

Drilsma… Prachtige mensen. Ik heb nadien nooit meer iets van ze gehoord. 

Monumenten Spreken maakt een minidocumentaire waarin het lot van de familie Drilsma centraal staat. Dit met met de uitspraak van Abel Herzberg in het achterhoofd:

‘Er zijn geen zes miljoen Joden vermoord. Er is één Jood vermoord en dat is zes miljoen keer gebeurd.’

Morgenochtend om 10:00 uur is er een kleine manifestatie op de Gedempte Gracht waarin dominee Sjaak Visser en Piet van Tellingen aandacht vragen voor de synagoge.