Vandaag is het de laatste dag van het eindexamen. Orkaan-redacteur Piet Bakker deed 45 jaar geleden eindexamen op het Zaanlands Lyceum. HBS B.
Voor het jubliemboek van 150 jaar Zaanlands Lyceum tekende hij zijn herinneringen op. Hier zijn ze ook voor allen die het boek (inmiddels uitverkocht) niet hebben.
Door Piet Bakker
December 1968. Schoolfeest voor de ‘bovenbouw’ in de Waakzaamheid. Uitsmijter Herman bij de deur. Er speelt een beatband (Cuby? The Golden Earrings? Les Baroques?). Hard. Te hard volgens surveillerende docenten. Het is een feest van lange haren, stiekem bier drinken, zoenende stelletjes op het balkon, veel sigaretten. Er wordt wild gedanst en stilletjes geschuifeld.
De avond erop heersten de foxtrot, de quickstep en de jive. Natuurkundedocent Klaas Oosthuizen – die zich de avond ervoor niet had laten zien – verschijnt in rokkostuum, evenals de grote schare oud-leerlingen. Er is beschaafde muziek van het Floodlight Quintet. En geen uitsmijter. In 1968 botsen de culturen van de jaren vijtig en zestig, de loden jassen en Kraaiensjaals uit de Gortershoek met de spijkerbroeken en Afghaanse bontkragen uit Zaandam.
Achteraf waren de jaren vijftig misschien ‘gezapig’, maar voor wie er destijds middenin zaten gold dat beslist niet. Het oorlogstrauma moest worden verwerkt, de wederopbouw kreeg gestalte; de babyboom, rock ’n roll en de AOW deden hun intrede. Indië ging ‘verloren’, de politieke verhoudingen veranderden ingrijpend en we kregen televisie. Het verlangen naar herstel van de vooroorlogse situatie maakte plaats voor een nieuw tijdgeest die gestalte kreeg door ontzuiling, Rock ‘n Roll en de welvaartstaat. Een auto kwam binnen bijna ieders bereik en de HBS was niet alleen maar voor Hogere Burgers.
Mammoetwet
Het omgekeerde gold voor de generatie van de jaren zestig. Vanaf een afstand de meest roerige periode maar voor velen die er middenin zaten gewoon hun middelbareschooltijd. En dat kon ook zonder lange haren, hash roken of op een Puch rijden. Deze generatie zat ook nog eens midden in één van de grootste veranderingen die het Nederlandse onderwijs meemaakte: de invoering van de Mammoetwet. Maar wie daar middenin zat merkte daar eigenlijk weinig van. Ik ging naar de HBS, mijn jongere zus naar het VWO (in de dependance in Krommenie). En mijn vriendjes zaten op de HAVO – dat er ooit een tijd was dat de HAVO niet bestond was nog nooit bij me opgekomen. Een nieuwe school? Niet voor mij, ik had de oude nooit meegemaakt.
Voor alle leerlingen is hun tijd op de middelbare school een belangrijke tijd. Niet vanwege de onderwijskundige veranderingen of de maatschappelijke omwentelingen. Tussen je twaalfde en pakweg je achttiende heb je wel wat anders aan je hoofd: sex, drugs & rock ‘n roll (al noemden we dat anders), zittenblijven of overgaan, verkering of een blauwtje lopen, spijbelen of toch maar naar de klas, huiswerk maken of naar het Spinnewiel of de Schuur, HBS-A of B?
De HBS had overigens z’n langste tijd gehad. Veertien eindexamenvakken… ik schep er nog weleens over op. Zaterdag nog gewoon naar school. In 1969 of 1970 waren de HBS‘ers nog de enigen die zaterdag op school kwamen. Om te gymen.
De Hi-Ha-Havo
Eind jaren zestig stierf de HBS uit. Na de Brugklas moest je nu kiezen voor de HAVO of het VWO. Ook de MMS verdween, evenals de Handelsdag.
Ik behoorde tot de laatste generatie HBS’ers. In de eerste jaren werd er streng geselecteerd, de school had er weinig zin in om allerlei kneuzen mee te sleuren, zittenblijven betekende HAVO (“ga jij maar naar de Hi-Ha-Havo” sneerde Klaas Oosthuizen als je een onvoldoende had gescoord). In de laatste twee jaar werd de lat juist lager gelegd, want wat moest je met iemand die in 4-HBS was blijven zitten? Voor alle zakkers in het laatste jaar (1972) werd er zelfs nog een bezemklas geformeerd.
Ik hoorde daar niet bij. Ik was geslaagd. Onder andere met een prima cijfer voor Nederlands. Jan van Houts, leraar Nederlands (onder, rechts), had het een paar maanden van tevoren al voorspeld: “let op, één van de opsteltitels is De Laatste HBS’er”. Het bleek een vooruitziende blik. Ik schreef het uit mijn geheugen in één keer op.
Foto boven: eindexamen Zaanlands Lyceum in de jaren zeventig. (foto’s uit het Zaanlands Archief)
Prachtig. Ik weet het nog goed.
Wat een mooi verhaal Piet, genoten.
Piet dank je voor de mooie beschrijving van ook mijn HBS-B tijd. Heel herkenbaar. Volgens mij was het in 1968 Cuby die de Waakzaamheid betoverde en wat betreft de quote van Klaas Oosthuizen over de HAVO, daarover staat mij nog bij het ongekende venijn waarmee de woorden werden uitgesproken. Mooi en wat mij betreft ook terecht dat je Jan van Houts een plek geeft in de opgetekende herinnering.
Dank Ben, over Klaas Oosthuizen is volgens mij wel een boek te schrijven. Na een heel slecht gemaakte repetitie zei hij na het uitdelen alleen maar "godverdomme" en heeft daarna een heel uur gezwegen (de klas ook uiteraard).