Gemaal Het Leven in Zaandijk (op de grens met Wormerveer) is komend weekend voor het eerst open voor het publiek. Het provinciale monument dat dateert uit 1904 is tijdens de ‘Molen- en Gemalendag’ van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (zaterdag 13en zondag 14 mei) te bezichtigen.

Voor Zaandijkers is een bezoek eigenlijk verplicht: “Zaandijk begint bij Het Leven en eindigt bij De Dood” luidt immers het gezegde.

In 2018 schreven we in onze serie De Geveltoerist al over Het Leven: “Het Leven speelde een belangrijke rol in het leven van de Zaandijkers. Als een kind vroeg waar de baby’s vandaan kwamen, antwoordde men dat ze door moeder uit molen Het Leven werden gehaald.”

Geschiedenis gaat veel langer terug dan 1904. Oorspronkelijk stond op deze plek watermolen Het Leven die door polder Westzaan in 1632 gebouwd werd. Molen de Dood stond aan de andere kant: op de grens met Koog aan de Zaan, vandaar: “Zaandijk begint bij Het Leven en eindigt bij De Dood”. Op 5 april 1904 brak tijdens een storm de molenas en liep de molen zo’n zware schade op dat het polderbestuur besloot de molen te vervangen door ‘een watermachine met een motor’ aldus de informatie van het Hoogheemraadschap.

In plaats van de molen werd een gemaal gebouwd. De motor draaide op steenkool die onder hoge druk werd omgezet in gas. Vanaf 1906 was het gemaal in werking. In 1916 werd overgeschakeld op een elektromotor.

Seinmast

Het Hoogheemraadschap:

“Het in 1904 in paars-rode baksteen gebouwde complex bleef echter bewaard zonder al te veel wijzigingen en is van betekenis als een zeer gaaf bewaard gebleven voorbeeld van vroeg-20ste-eeuwse machinale polderbemaling, in samenhang met de seinmast die er ook nog steeds bij staat.

Die seinmast werd tussen 1904 en 1970 gebruikt om de bemaling op de Schermerboezem af te stemmen. Zodra het water in Spijkerboor het Amsterdams Peil bereikte, werd het stopsein gegeven en moest iedereen stoppen met malen. In Spijkerboor hees men dan overdag een blauwe vlag of zette men ’s nachts een lantaarn aan, waarna de seinmasten het bericht te stoppen doorgaven. Zo kon in ongeveer twee uur tijd in heel Noord-Holland de bemaling worden stilgelegd.”

De seinmast is zelf trouwens ook een provinciaal monument.

In het gemaal zijn “met bloemmotieven versierde vloertegels en de wandtegels” te bewonderen en “de bijzondere en zeldzame centrifugaalpomp. Ook bijzonder zijn de twee in 1916 geplaatste elektromotoren.”

Het Leven maalt nog sporadisch, tegenwoordig is de bemaling grotendeels overgenomen door het moderne gemaal naast ’t Leven.