Gister werd in ’s Gravenland een gedenksteen onthuld voor de Nederlandse Nobelprijswinnaar Tjalling Koopmans die in ’s Gravenland werd geboren maar later Amerikaan werd, wat “Nederlandse winnaar” nogal dubieus maakt.

Maar Zaandam heeft wel een echte Nederlandse winnaar binnen haar gemeentegrenzen gehad: Christiaan Eijkman die in 1929 de Nobelprijs voor Geneeskunde kreeg.

Christiaan Eijkman werd geboren in Nijkerk in 1858 als zoon van de schoolmeester Christiaan Eijkman en Johanna Alida Pool. Zijn vader verhuisde in 1859 (of in 1861, de bronnen spreken elkaar tegen) naar Zaandam, waar hij hoofd werd van een openbare school voor uitgebreid lager onderwijs, de MULO.

HBS
Deze MULO zou één van de voorlopers zijn van de latere H.B.S. Die H.B.S. zelf werd gesticht in 1866 (volgend jaar 150 jaar geleden dus).

Eijkman zat bij zijn vader op school en deed cursussen wiskunde en klassieke talen, hij slaagde in 1875 voor het examen dat toegang gaf tot de opleiding tot arts aan de Militaire Geneeskundige School, die was toegevoegd aan het Athenaeum Illustre te Amsterdam. Het Athenaeum Illustre heet tegenwoordig Universiteit van Amsterdam.

Eijkman promoveerde in 1883. In datzelfde jaar reisde hij af naar Nederlands Indië waar hij op Java en Sumatra als arts werkte. In 1885 ging hij terug naar Nederland nadat hij malaria had opgelopen, zijn vrouw, waarmee hij in 1883 was getrouwd, overleed een jaar later.

Beriberi
Nadat hij om Amsterdam en Berlijn had gewerkt vertrok hij opnieuw naar Nederlands Indië om omderzoek te doen naar de gevreesde ziekte Beriberi. In 1888 trouwde hij opnieuw. In 1898 kwam hij terug naar Nederland waar hij hoogleraar werd aan de universiteit van Utrecht. In 1913 werd hij daar Rector Magnificus.

Samen met zijn medewerker Gerrit Grijns toonde hij aan dat beriberi wordt veroorzaakt door onvolwaardige voeding. Deze ontdekking lag aan de basis van de ontdekking van vitamines. In 1929 kreeg Eijkman, samen met de Britse biochemicus Frederick Gowland Hopkins, hiervoor de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde toegekend.

Nog steeds wordt in Nederland jaarlijks de Eijkman Medaille uitgereikt, voor wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de tropische geneeskunde. In Jakarta is er nog steeds het Eijkman Institute for Molecular Biology.

Eijkman overleed in Utrecht in 1930 na een lang ziekbed.

Bronnen: KNAW, DBNL en Wikipedia (Engels, Nederlands), Volkskrant; met dank aan Wil de Potter en Jan Schoen.