Zaanstad wil van het gebouw ‘Tot Nut van ’t Algemeen’ aan Czaar Peterstraat 1 in Zaandam een gemeentelijk monument maken. Het gebouw werd in 1903 in gebruik genomen door de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen en is nog herkenbaar door de gevelsteen.

In de toelichting schrijft Zaanstad: ‘het Nutsgebouw is een tastbare herinnering aan het verlichtingsdenken uit de 18e eeuw. De Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen is een landelijke organisatie, die een actieve en positieve bijdrage wil leveren aan het welzijn van mens en samenleving. Zo heeft zij zich ingezet voor de verbetering en instandhouding van het onderwijs, het bibliotheekwerk, ontwikkelingswerk voor volwassenen, maatschappelijke zorg en verbetering van de sociale toestand, het spaarbankwezen en hulp- en kredietbanken.’

Er zijn nog zo’n 80 ‘departementen’ van het Nut. Ook Zaanstreek-Waterland heeft nog een afdeling.

Lou de Palingboer

B&W van Zaanstad noemt de bouwstijl kenmerkend voor die tijd: ‘geen overbodige versieringen, maar bouw volgt functionaliteit. Maar toch zijn er bijzondere gevelstenen aan de buitenkant te zien, de gemetselde togen boven de ramen op de eerste verdieping en het gebruik van geglazuurde bakstenen. Aan de binnenkant is de structuur van de oorspronkelijke plattegrond nog grotendeels aanwezig.

Bijzonder volgens Zaanstad zijn de schouw in de ruimte van de voormalige spaarbank (later de Hulpbank) en de grote bijna negen meter hoge Nutszaal op de eerste verdieping. In deze grote zaal werden lezingen en toneeluitvoeringen gehouden en er zijn nog lang feesten en partijen georganiseerd. Ook organiseerde de toen nog onbekende Joop van den Ende er optredens met André van Duin en Johnny Kraaikamp. Ook hield Lou de Palingboer daar een bijeenkomst.

Voorzitter van het Zaanse departement van de organisatie, Hans Pielkenrood, is indiener van het verzoek: ‘Dit pand heeft zo’n mooie en bijzondere geschiedenis en is van hoge stedenbouwkundige, architectuurhistorische en sociaal-culturele waarde. Dat willen wij graag voor de toekomst behouden en daar helpt een monumentale status bij’.

‘Enig overgebleven’

Panden die geen monumentenstatus hebben kunnen door een nieuwe eigenaar eenvoudig worden gesloopt, waarna er nieuwbouw voor terugkomt. Wethouder Erfgoed en Monumenten Natasja Groothuismink: ‘Dat mag bij dit pand echt niet gebeuren. Het Nutsgebouw heeft plek geboden aan kleuteronderwijs, trainingen en lezingen. Het is het enig overgebleven nutsgebouw in Zaanstad.

Er kan nog zes weken een zienswijze ingediend worden tegen het verlenen van de monumentenstatus. Zaanstad: ‘Het is niet de verwachting dat dit zal gebeuren, aangezien het departement zelf om de status heeft verzocht en dit wordt ondersteund door de verenigingen Zaans Erfgoed en Historisch Zaandam.’

Met de status van gemeentelijk monument kan voor onderhoud subsidie aangevraagd worden en er kan ook gebruik worden gemaakt van een laagrente lening of een Cultuurfonds hypotheek.

Door Piet Bakker op basis van persbericht van Zaanstad. Foto’s: Gemeentearchief Zaanstad en De Orkaan.