De zelf verkozen dood van een 35-jarige asielzoeker, in de vroege ochtend van 24 juni, maakte veel emoties los in het asielzoekerscentrum (AZC) in de Achtersluispolder. Medebewoners vertellen aan De Orkaan over de impact van de gebeurtenis.

Vijfendertig jaar werd hij slechts, Mufoso uit West-Afrika. Bewoners van het AZC laten foto’s zien van een bloemstuk en een foto die werden neergelegd in het centrum en later bij zijn kist. Daarop zien we een uitvergrote paspoortfoto van de man, met ringbaardje, blauwe sweater en een enigszins trieste blik in zijn ogen. Wat zou hem ertoe aangezet hebben om zich middenin de nacht in het koude water van de Isaac Baarthaven te storten?

In berichtgeving over migranten gaat het vaak over aantallen. Politici doen het voorkomen alsof we worden ‘overspoeld’ en er wordt gesproken over de ‘instroom’ van migranten. Critici maken daarbij onderscheid tussen ‘echte’ vluchtelingen en ‘gelukszoekers.’ In dit verhaal zoomen we niet in op aantallen, maar op het tragische verhaal van één man. Hoe was Mufoso precies in Zaandam terecht gekomen?

‘Dat is een vraag die vooral mensen in Nederland bezig houdt,’ zegt Ibrahim, die al bijna een jaar in het AZC in de Achtersluispolder woont. ‘Maar onderling vermijden we die vraag meestal. We weten één ding zeker: niemand heeft zonder dringende reden zijn thuisland verlaten en de vaak gevaarlijke tocht naar Europa gemaakt.’ Ibrahim kende Mufoso ongeveer drie maanden, vertelt hij.

Vriendelijke bewoner

‘Wat me vooral opviel is dat hij zo open was. Hij glimlachte naar iedereen en begroette medebewoners vriendelijk. We dronken vaak koffie samen en dan kwam hij altijd netjes en verzorgd over: chique zelfs. Net zoals de andere 600 bewoners van onze asielboot had hij niet zoveel te doen: soms ging hij naar taalles, maar dat is het dan wel. Er zitten getalenteerde mensen bij, maar niemand mag werken volgens de huidige regels, terwijl veel mensen dat graag zouden willen. Dus hang je maar wat rond. Mufoso maakte af en toe flinke wandelingen om de tijd te verdrijven. Hij was behoorlijk open over zijn mentale problemen. Hij zei wel eens: ‘het is alsof ik allemaal mensen hoor praten in mijn hoofd.’ Hij probeerde dat onder controle te krijgen, maar het is hem niet gelukt.’

Dat Ibrahim zich het lot van Mufoso aan trok, komt door zijn achtergrond. Ibrahim heeft een medische opleiding achter de rug; voordat hij naar Nederland kwam werkte hij als arts in een ziekenhuis. Hij heeft geleerd, zegt hij, om psychishe problemen te herkennen. Ibrahim:

‘Vrijwel iedereen die in het AZC woont heeft traumatische dingen mee gemaakt – het is dan ook logisch dat er er veel psychische klachten zijn. Maar er is eigenlijk niet genoeg capaciteit om dat allemaal aan te pakken. Er is een kleine medische post in het AZC en daar werkt geen psychiater. Toch is er wel degelijk geprobeerd om Mufoso te helpen – ze hebben hem doorverwezen naar reguliere geestelijke zorg. Om te worden opgenomen moest hij een formulier ondertekenen, maar dat wilde hij niet.’

Andere AZC bewoners waar De Orkaan mee sprak bevestigen het beeld van Mufoso als een zachtaardige, vriendelijke man – met psychische problemen. Toch blijven er ook veel details over zijn bestaan onduidelijk.

Sprong in het water

Wat wel duidelijk is, is dat Mufoso de problemen niet wist te overwinnen. In de nacht van 23 op 24 juni sprong hij vlak achter het AZC in het water, met als doel een einde aan zijn leven te maken. De hulpdiensten rukten massaal uit. Tevergeefs, zo berichtte De Orkaan die dag.

‘Dit was al zeker de derde keer dat ik me kan herinneren dat iemand een poging tot zelfdoding deed,’ aldus een oudere AZC bewoner. Ibrahim herinnert zich vooral de verslagenheid in het drijvende AZC: ‘Mensen waren verdrietig en er was ook boosheid. Er waren veel vragen over hoe dit had kunnen gebeuren. Uiteindelijk is de locatiemanger van het COA (Centaal Orgaan opvang Asielzoekers) met ons in gesprek gegaan en keerde de rust terug.’

Medebewoners van de boten gooiden rozen in het water op de plek waar Mufoso sprong.

Omdat er geen geld was om het lichaam van Mufoso terug naar zijn geboorteland te laten keren, is hij in Zaandam begraven. Op beelden van de uitvaart is te zien hoe een groepje van zo’n 15 mensen een laatste groet komt brengen. Op een regenachtige ochtend zakt de kist langzaam de kille Nederlandse aarde in, terwijl er een kort gebed wordt gehouden.

Uitbreiding asielopvang op schepen

De asielopvang in de Achtersluispolder is gevestigd op twee schepen, die eerder als gevangenis dienst deden. Er worden zo’n 600 mensen gehuisvest. Per kamer -vroeger cel- wonen drie asielzoekers. Deze opvang was bedoeld als tijdelijk maar is inmiddels al bijna tien jaar open. Binnen vier maanden opent aan de Gerrit Bolkade nog een drijvend asielzoekerscentrum waar 1.000 mensen terecht kunnen: een manier van opvang waar ze in het Verenigd Koninkrijk juist mee stoppen, berichtten we eerder deze week.  

Ook in Zaandam was er in de begintijd commotie rondom de opvang op de boten – een aantal politici vond die opvang zwaar onder de maat. Maar inmiddels, nu in Nederland de ‘strengste minister voor migratie ooit’ aan het roer staat en de vluchtenlingencentra overvol zitten, lijkt wat vroeger onacceptabel was, acceptabel. Of zoals een COA woordvoerder het zegt: ‘het is niet erg comfortabel, maar bij ons in Nederland slapen de mensen tenminste niet buiten op straat, zoals in Parijs.’

Ibrahim besluit met vertellen waarom hij zijn verhaal graag wilde delen met De Orkaan. ‘Alles moet erop gericht zijn om de volgende zelfmoord te voorkomen. Ik denk dat we beter op het geestlijke welzijn van de AZC bewoners moeten letten, zowel door de mensen van de begeleiding alsook door bewoners onderling: bijvoorbeeld door een buddy-systeem. Maar zelfs dan denk ik dat in sommige gevallen de trauma’s te groot zullen zijn om te overwinnen.’

Denkt u aan zelfdoding of kent u iemand die hulp nodig heeft? Neem dan contact op met stichting 113 zelfmoord preventie via 0900-113.

Door Arne Doornebal.

Verantwoording: we hebben sinds de dood van Mufoso (een fonetische transcriptie van zijn naam, opvattingen over de exacte spelling variëren) enige malen contact gehad met het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), dat verantwoordelijk is voor asielzoekerscentra in Nederland. Een keer gingen we op uitnodiging van een van onze bronnen op bezoek in het AZC in de Achtersluispolder, waar we binnen vijf minuten door de beveiliging weer werden buiten gezet. Bezoek aan individuele vluchtelingen zonder overleg daarover met het COA wordt niet gewaardeerd. Hoewel het COA aanbood om later alsnog een georganiseerd bezoek te brengen aan de boot, hebben we ervoor gekozen om in deze reportage vooral de direct betrokkenen aan het woord te laten: de vluchtelingen zelf.