Sinds 19 februari is Zaanstad 23 gemeentelijke monumenten rijker: arbeiderswoningen, houten huizen, een kerk, een Vermaning, een begraafplaats, kantoorvilla’s, fabrieken, scholen, een pastorie, een boerderij en een voormalige burgemeesterswoning.

De Orkaan fietst ze in deze weken allemaal langs, zet ze op de foto en op de kaart en plaatst de gemeentelijke toelichting erbij over het hoe en waarom van de monumentale status. En we vullen het aan voor zover dat mogelijk is.

Noorddijk 70, Wormerveer (Meneba/De Vlijt I en II en ketelhuis)

“Meneba is van architectonische en bouwhistorische waarde doordat de onderdelen van de oliefabriek ‘De Tijd’ zijn verdwenen, waardoor de oudste bouwdelen van het meelfabriekscomplex ‘De Vlijt’ van belang zijn geworden. Deze zijn thans gelegen aan de noordzijde van het complex.

Onderdelen met hoge monumentwaarde betreffen het restant van molen 1 (Oude Vlijt) uit 1898 buitendijks en de direct aangrenzende uitbreidingen aan Zaanzijde; molen 2 (Nieuwe Molen) aan Noorddijk uit 1911 en de bijbehorende ketelhuizen en machinekamers; molen 3 aan Noorddijk uit 1948. Molen 1 en 2 zijn voorbeelden van eclectische baksteenarchitectuur met zowel neogotische, neoromaanse als neorenaissance stijlkenmerken. Ze zijn ontworpen door Van Rossem en Vuyk, gebouwd door Gebroeders Gorter en hebben esthetische waarde. Molen 3 is opgetrokken in historiserende stijl met neoclassicistische stijlkenmerken.

Cultuurhistorisch van belang zijn de restanten van stoommeelfabriek ‘De Vlijt’ van firma Wessanen en Laan (sinds 1765) die (samen met het terrein van Brokking, van oorsprong ook van Wessanen en Laan) een tastbaar overblijfsel vormen van de industriële ontwikkeling van het buitendijkse gebied langs de Noordzaan. Die ontwikkeling begon met de inmiddels verdwenen buitendijkse windmolens. Oorspronkelijk was het een gecombineerde fabriek samen met oliemolen ‘De Tijd’, maar die onderdelen zijn verdwenen. Van stedenbouwkundige waarde is dat de fabriek buitendijks langs de Zaan tot ontwikkeling is gekomen en speelde al vroeg een beeldbepalende rol in het gebied, van oorsprong een waterrijk slagenlandschap.

Het is gelegen op de overgang van stedelijk gebied van Zaanstad naar landelijk gebied rond West- Knollendam. Het is uitgegroeid tot een forse fabriek en herinnert aan de ontwikkeling van het gebied als industriegebied, waarin de Zaan nog altijd een belangrijke rol speelt. De fabriek met de kenmerkende hoge silo’s is bovendien een ‘landmark’ en bij iedereen bekend. Door de functioneel ruimtelijke relatie hebben de verschillende bouwdelen van de meelfabriek een hoge ensemblewaarde.

Daarnaast is er in bredere zin samenhang met het noordelijker gelegen fabriekscomplex Brokking. Beide fabriekscomplexen vormen een belangrijk industrieel silhouet langs deze zijde van de Zaan. De meelfabriek heeft zeldzaamheidswaarde omdat het (samen met Brokking) de noordelijkst gelegen fabrieken van de Zaanstreek is, die bovendien aan de westkant van de Zaan gelegen is. In de gehele Zaanstreek zijn er meerdere fabriekspanden bewaard gebleven uit de zelfde periode en door de zelfde architect ontworpen, maar die staan voornamelijk in Wormer.”

Foto boven: het complex gezien vanuit Wormer.

Bekijk hier de hele lijst of zoek ze hieronder op de kaart.