Negentienvierenzestig was me het jaartje wel. Dit jaar zestig jaar geleden, met als hoogtepunten de concerten die The Rolling Stones en The Beatles gaven in Nederland. Hoe beleefde ik, destijds achttien jaar, die periode? In een reeks verhalen sta ik stil bij grote en kleine dingen die toen het vaderland in beroering brachten. Deel 9: de commerciële tv doet zijn intrede in Nederland vanaf het REM-eiland in de Noordzee. ‘Alsof je illegaal naar Radio Oranje zat te luisteren.’

Zaterdag 15 augustus 1964 viel midden in een zomervakantie die geen vakantie meer mocht heten. Mijn schoolloopbaan op het Zaanlands Lyceum was afgelopen, ik was een keertje te veel blijven zitten. Nog een paar dagen luieren, dan begon mijn vakantiebaantje in het Distributiecentrum van Albert Heijn in de Achtersluispolder in Zaandam om het geld te verdienen dat ik al had uitgegeven aan mijn vakantie. Daarna staarde het Grote Niets mij aan. 

Geen enkele aantekening in mijn dagboek over een historische gebeurtenis die deze dag zou plaatsvinden: vanaf het REM-eiland, een platform in de Noordzee, zes mijl voor de kust van Noordwijk, vond die dag voor het eerst een commerciële Nederlandse tv-uitzending plaats. Maar op het televisie-apparaat in het kamertje van oma, die bij ons inwoonde, was maar één zender te ontvangen. Nederland 2 bestond nog niet, die zou pas over tweeënhalve maand gaan uitzenden. En om TV Noordzee, de zender die uit de koker kwam van de steenrijke scheepsbouwer Cornelis Verolme, te kunnen ontvangen, moest je een REM-antenne van honderd gulden op je dak zetten.

TV Noordzee werd van het begin af aan een groot succes. In Nederland stonden destijds twee miljoen tv-apparaten, een half miljoen daarvan was die zaterdagavond afgestemd op de eerste proefuitzending van Noordzee. De helft zonder speciale antenne. Wie niet te ver van Noordwijk woonde, zoals in Den Haag of Amsterdam en omgeving, kon toch soms wel de beelden van Nederlands eerste commerciële tv-zender ontvangen; een verbogen klerenhanger in je huiskamer bleek al goede diensten te kunnen doen. Maar bijvoorbeeld in Den Helder was het beeld heel slecht en werd het zelfs geheel weggedrukt toen Bussum – daar stonden de tv-studio’s – begon met de reguliere uitzendingen.

Wie die avond de eerste uitzending kon bekijken, werd eerst vergast op de plechtige tonen van het Wilhelmus dat vanaf de Noordzee over het land werd uitgestort, gevolgd door een koor dat de herkenningsmelodie van TV Noordzee, ‘Ferme jongens, stoere knapen’ zong; later als ‘North Sea Melody’ opgenomen door de beatgroep ZZ en de Maskers. Een kijker uit Haarlem vertelde aan De Telegraaf dat hij bij het horen van het volkslied moest terugdenken aan de oorlogsjaren, bij het luisteren naar Radio Oranje, wat door de Duitsers verboden was. 

Bevoorrading van het REM-eiland. Foto Eric Koch / Anefo / Wikipedia.

Na de liederen kwam een documentaire over de opbouw van het tv-eiland, gevolgd door een tekenfilm uit de serie ‘Mr. Magoo’. De volgende avond werd The Invisible Man uitgezonden, ‘die evenwel op het spannendste ogenblik werd onderbroken doordat er een storing optrad’ – ik verlaat me hier op De Telegraaf, want ook die tweede uitzending ging aan mij voorbij.

Op het moment dat de eerste proefuitzendingen de lucht in gingen, zat in Den Haag het kabinet-Marijnen in paniek te vergaderen. Bij het publiek leek de piratenzender populair. De REM had ‘volksaandelen’ uitgegeven die maar twintig gulden kostten en waarvoor een enorme belangstelling bestond. Het omroepbestel werd bedreigd en moest volgens het kabinet koste wat kost worden beschermd. Nu de REM, de Reclame Exploitatie Maatschappij, de wet had omzeild door uit te zenden vanaf een platform net buiten de Nederlandse territoriale wateren, moest een noodwet worden ontwikkeld. En wel zo snel mogelijk.

Testbeeld van TV Noordzee. Fotocollectie Anefo.

Ik denk niet dat ik zelfs maar één uitzending van het commerciële tv-station heb gezien. In die tijd had ik ook wel andere dingen aan mijn hoofd. Nu ik geen scholier meer was, was ik volgens mijn vader klaar om mijn bijdrage aan de maatschappij te verlenen. Toevallig kon hij wel een paar helpende handen gebruiken in zijn winkel, Sigarenmagazijn Rep. Daarna solliciteerde ik bij de reclame-afdeling van Albert Heijn, waar ik een paar doodsaaie weken doorbracht. Maar toen gaf m’n vader mij alsnog een nieuwe kans het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs af te maken: hij schreef me in als leerling van de christelijke hbs aan de Parkstraat in Zaandam.

Het was daar wel even wennen. Een jaar eerder was ik met het Zaanlands Lyceum verhuisd van het oude gebouw aan de Westzijde naar een modern en licht complex aan de Vincent van Goghweg. Nu kwam ik terecht in wat afgetrapte noodlokalen op een terrein achter de Parkstraat. De christelijke leraren waren al voor mij gewaarschuwd en bejegenden mij achterdochtig, met uitzondering van de lerares Nederlands Leny Top, die direct een crush voor mij ontwikkelde. Wat ik in mijn onschuld veel te laat doorhad. 

Daar, in klas 4a, hoorde ik enthousiaste verhalen over een geweldige serie op TV Noordzee met een sprekend paard in de hoofdrol, ‘Mr. Ed’. Er werd via de commerciële zender vooral Amerikaans tv-vermaak uitgezonden, dat door ‘Hilversum’ waarschijnlijk als minderwaardig werd beoordeeld: The Invisible Man, The Saint, Supercar en Beaver knapt het op.

Still uit de tv-serie Mr. Ed, the talking horse. Mr. Ed werd gespeeld door Bamboo Harvester en kreeg de stem van filmster Allan Rocky Lane. Alan Young speelde de rol van Wilbur Post, de enige mens met wie Mr. Ed wilde praten.

Het kabinet werkte vlijtig door aan de noodwet. En met succes: op 17 december 1964 maakte de rijkspolitie samen met de koninklijke marine een einde aan de uitzendingen van TV Noordzee. Het avontuur had maar vier maanden geduurd. 

Maar de geest was uit de fles. Uit de REM kwam de TROS voort, die een officiële zendgemachtigde werd en zich in het Hilversumse bestel voegde. Met medeneming van het sprekende paard Mr. Ed – het deuntje van de begintune (A horse is a horse is a horse of course) zit na zestig jaar nog altijd in mijn kop. De vertrossing van het nationale omroepbestel kon beginnen. 

De commerciële tv kwam er uiteindelijk toch, via zenders die eerst in Luxemburg stonden maar ten slotte gewoon in Aalsmeer, in een voormalig veilinghuis voor bloembollen onder leiding van Joop van de Ende.

De herstart van mijn schoolcarrière werd trouwens geen succes. Tussen de leraren en mij kwam het nooit meer goed, zelfs Leny Top kon mij niet redden.

Na vijftig jaar eindelijk op tv

De enige uitzending van TV Noordzee die ik graag had willen zien, heb ik jammerlijk gemist. Hadden we maar De Telegraaf gelezen, want daar werd de eerste aflevering van het ‘tienerprogramma Brigitte’ breed aangekondigd.

‘Brigitte’ werd geproduceerd door Telegraaf-roddeljournalist Henk van der Meyden. De rol van Brigitte werd gespeeld door Karla Wildschut, die een paar weken eerder nog gids op een Amsterdamse rondvaartboot was. Voor het programma werd een reportage gemaakt van het optreden van The Rolling Stones in het Kurhaus. Karla interviewde de band, al had ze geen idee wie The Rolling Stones waren.

’s Middags schoot de cameraploeg van TV Noordzee beelden van The Stones terwijl zij aan het repeteren waren in het Kurhaus. Daarna werden jongeren gefilmd die rondhingen bij het Kurhaus in afwachting van het open gaan van de kassa, als niet-afgehaalde tickets zouden worden doorverkocht. Mijn vriend Rob en ik zaten daar ook tussen en hoopten op zo’n kaartje.

We zagen de cameraploeg in actie en probeerden hun aandacht te trekken. Rob had een paar dobbelstenen bij zich en we besloten op de stenen vloer een potje te pokeren. Het werkte: een passerende cameraman richtte zijn filmapparatuur op ons.

Pas meer dan een maand na het concert, zaterdag 12 september 1964, vond de uitzending van ‘Brigitte’ plaats met de beelden van The Stones, te zamen met interviews met zangeres Trea Dobbs en schrijver Harry Mulisch, en een optreden van ZZ en de Maskers.

De beelden van de uitzending zelf zijn verloren gegaan, maar cameraman Jan Schaper bewaarde zijn ruwe materiaal. Na zijn overlijden droegen zijn nabestaanden de filmblikken over aan het Gemeentearchief Rotterdam. Pas vijftig jaar na het legendarische Stones-concert waren ze op tv te zien, in een uitzending van het programma Andere Tijden. Inclusief een shot van twee poker spelende jongens op de stoep van het Kurhaus.

Onder: Filmpje van 48 seconden, zonder geluid, opgenomen door TV Noordzee (klik op de pijl). We zien rond het Kurhaus hangende jongeren die wachten tot de verkoop van niet-afgehaalde tickets gaat beginnen. Bijna aan het einde zien we Rob Berghege (links) en mij bezig met een potje pokeren.

Eerdere afleveringen:

Door Martin Rep.