Het onlangs verschenen boek Chin. Ind. Spec. Rest./Een verdwijnend Nederlands fenomeen van fotograaf Mark van Wonderen zorgt voor veel plezier en herkenning. Meer dan duizend Chinees-Indische restaurants door heel Nederland, vastgelegd in allerlei staten van verval.
Het boek geeft een inkijkje in de geschiedenis van onze eetcultuur. Vóór de gloriedagen van Van der Valk aten we al buiten de deur bij ‘de Chinees’. Mijn eerste Chinees-Indische eet-avontuur was bij Kota Radja in Zaandam.
Ik denk niet dat Kota Radja de allereerste Chinees was die zich vanuit het verre Hongkong in Zaandam vestigde. Misschien was er al eerder een aan de Dam; dat weten lezers van deze rubriek vast wel beter dan ik. In ieder geval was Kota Radja aan de Westzijde een van de eerste Zaanse Chinezen, en bij die op de Dam ben ik nooit binnen geweest.
Ook denk ik niet dat die vroege Chinezen het erg druk hadden. Er deden grappen de ronde over katten die je ’s nachts niet moest laten rondlopen, dan werden ze een prooi voor Chinese koks; en dat was nog een van de vriendelijkste. Onbekend was onbemind.
Voor Léon Klein Schiphorst en mij was Chinees eten in 1967 iets volslagen onbekends. Léon was een paar weken eerder komen werken op de redactie van De Zaanlander in Koog aan de Zaan. Ik werd verondersteld hem een beetje thuis te brengen in de gang van zaken bij de krant. Daar hoorde uiteraard een kennismaking bij met de familie De Kruis, die een vooral door ons drukbezocht café beheerde aan de Guisweg in Zaandijk, op vijf minuten lopen van de redactie.
Het bier drinken ging Léon en mij goed af. Het werd gezellig. Toen het tijd werd om naar huis te gaan, reed Léon met mij mee naar Zaandam. We kwamen door de Westzijde, en passeerden, vlak voor het inmiddels verlaten gebouw van het Zaanlands Lyceum, een Chinees restaurant. (tekst gaat onder foto door).
“Hé”, zei Léon, “ik heb eigenlijk wel honger. Zou die Chinees wat zijn?” Ik stuurde mijn Puch het trottoir op. In het raam was een menu geplakt. Niet in het Chinees, dat viel alweer mee.
“Ziet er niet duur uit”, zei ik. “Maar wat het is, geen idee.” We stapten naar binnen en begonnen met alvast een biertje te bestellen. Daarna bestudeerden we de kaart wat uitgebreider. Dat maakte ons niet veel wijzer.
“Ik neem maar een menu”, zei ik. Het goedkoopste menu bestond uit maar liefst vijf gangen: kippensoep, loempia, fou yong hai, nasi, koffie toe. Het kostte maar negen of tien gulden. Léon vond het een goed idee. We beklonken het met een tweede biertje. We zouden wel zien wat het allemaal was.
De kippensoep was voortreffelijk. Heerlijke stukjes kip in een rijke bouillon, met dunne sliertjes erin waarvan we op dat moment nog niet wisten dat het reepjes omelet waren.
Van een loempia hadden we wèl eens gehoord. Deze ging er ook goed in.
Daarna werd een warmhouder met daaronder waxinelichtjes voor ons op tafel gezet. De ober stak de lichtjes aan en zette er een schaal op met rood spul.
Verdacht. Maar er leek geen vermoorde kat in te zitten. Léon en ik bedienden ons heel voorzichtig en hadden de schaal binnen een paar minuten leeg. Het bleek een eiergerecht met groenten, en een zachte tomatensaus erbij. We keken elkaar blij aan. “Ober, heeft u nog een biertje?” riep ik. De nieuwe drankjes kwamen er snel aan, tegelijk met de nasi.
“Oh”, zeiden we. Die hadden we natuurlijk tegelijk met de fou yong hai moeten nuttigen. Wisten wij veel. Maar we waren jong, gezond en hongerig, en werkten ook de nasi snel weg, ons een beetje schamend voor onze blunder.
Dit was onze eerste kennismaking met de Chinese keuken. En het kostte allemaal geen drol – alleen door de overvloedige hoeveelheden bier die we erbij bestelden, hadden we toch nog een behoorlijke rekening.
We wisten nu wat fou yong hai was en aan Chinese kippensoep ben ik nog altijd verslingerd.
Léon heeft het overigens niet lang volgehouden op de redactie van De Zaanlander. Chef Wim Harwijne kon hem niet uitstaan. Ontslaan durfde hij hem echter niet. Achter zijn rug om regelde hij een stage in Alkmaar, waar de centrale redactie van de krant zat. Vrolijk vertrok Léon naar de Kaasstad, niet wetende dat Harwijne hem op deze manier naar de uitgang had gewerkt. Hij deed het prima in Alkmaar en maakte daarna nog een uitstekende carrière in de journalistiek. Hij werd gepensioneerd als adjunct-hoofdredacteur van het Haarlems Dagblad.
Bij de Chinees eten werd al snel een gewoonte voor mij. Er kwamen meer Chinezen in Zaandam, ik probeerde ze allemaal. Toen ik verkering kreeg met Dicky, was het dan ook een logisch besluit haar te introduceren in de oriëntaalse keuken.
We gingen naar Kota Radja, waar ik inmiddels een vaste gast was geworden en een bijkans nog grotere ontdekking had gedaan: nasi rames. Heerlijk gemarineerde stukken vlees, kokos, ei, pinda’s, zoetzure groenten, stukjes saté… zo lekker dat ik het meteen ook voor mijn meisje bestelde, om haar heerlijk te verrassen.
Dat was een enorme misser. Ze keek er met afschuw naar toen het voor ons stond. Ze had gedacht nasi speciaal te krijgen. Dat kende ze: rijst met kroepoek, saté en stukjes kip. Dit volle bord met vreemde gerechten zag er in haar ogen zeer onaantrekkelijk uit. Misschien zat de dode kat er ook bij.
Ze prikte er wat in met haar vork en vond wat witte rijst, die ze naar binnen werkte. Hoe ik ook praatte, ze lustte het niet en ze wilde geen hapje nemen.
Dat was ons allereerste etentje buiten de deur. Ondanks dit weinig flitsende begin zijn we nu al 48 jaar gelukkig getrouwd. Kota Radja is inmiddels gesloten. De makelaar heeft het laten opknappen en nu hoopt het in de Westzijde op een nieuwe toekomst. ‘Horeca Bestemming’, staat op de ruit. Maar in het pand zal wel geen Chin. Ind. Spec. Rest. meer komen.
Foto’s Martin Rep (foto boven De Orkaan)
De Orkaan schreef in 2014, 2016 en 2017 ook al over Kota Radja.
Lees alles wat Martin Rep ooit op De Orkaan schreef hier.
Ook wel De kloten van de Radja genoemd :-)
Sorry voor het taalgebruik maar het was nu eenmaal zo.
Na de geruchten over kat en ratja keek ik heen anders naar onze poezen.
Altijd heerlijk gegeten daar , maling aan de geruchten.
Ik heb ook weleens, vroeger voor er allerlei strenge keuringen kwamen, in een bakkerij( achter!) gekeken waar men met een oude roestige handzaag de grote platen tot tompoezen stond te zagen. Die smaakten trouwens ook lekker!
Leuk Martin,
Ik zal snel een keer nasi rames voor jullie maken.
Mijn eerste kennismaking met Kota Radja zal ik niet snel vergeten.
We hadden een huis (opknappertje) gekocht in de Langestraat. Veel moest gebeuren in de avonduren. Zo moest ik op 11 november in de avonduren nog wat gipsplaten aanbrengen. De volgende ochtend zou de stucadoor komen.
Vanuit Amsterdam met de trein naar Zaandam, en dan gelijk even naar Kota Radja om even snel wat eten mee te nemen.
Maar ja, als je dan als Amsterdammer rond 18.00 uur De Langestraat inloop weet je natuurlijk echt niet wat je meemaakt. Veel kinderen en lichtjes. En natuurlijk geen snoep in huis, wel bier!
Licht aan en gewoon gaan eten was niet echt een succes.
In een bovenkamertje achter, kon ik, gezetten op een stapel gipsplaten, met een klein lampje aan de afhaal maaltijd beginnen.
Vandaar uit kon ik wel mooi in de Ooievaarstraat kijken en luisteren naar de St Maarten liedjes
Mijn eerste kennismaking met 'de chinees' was in 1970 toen we net in Zaandam kwamen wonen. Cin. Ind. Spec. Rest. Bamboehof zat en zit nog steeds in winkelcentrum De Bloemkorf in Peldersveld. Hun nazaten runnen nu een ook uitstekend restaurant De Bamboetuin in Westerwatering.
Natuurlijk is de Chinese keuken met de tijd meegegaan. Prachtig, de menulijst in de beginperiode, met 'Nasi Gewoon, Bami Gewoon en natuurlijk de speciale met een stokje saté. Favoriet was nasi met pindasaus en die kregen we mee in grote bakken met krakend plastic eromheen.
Later opmezelf in Poelburg werd Hing Kee een favoriet want daar hadden ze de lekkerste Mihoen Singapore, totdat de fik in het winkelcentrum vloog.
Het beste, echt Indische, restaurant was Yaya in het centrum van Zaandam maar die was een brug te ver voor de Zaankanters. Speciale Indische gerechten en pittig gekruid.
Nu halen we af en toe bij Bamboetuin en kan je via thuisbezorgd.nl thuis eten uit 200 verschillende keukens...
Wij kwamen daar ook weleens of haalden daar met pannetjes van huis huis bami of nasi.
De vrouw van de eigenaar was een nederlandse en bevriend met mijn moeder.
Netty, zij heeft naar het overlijden van haar man nog jaren op de Statenhoek gewoond.
Ik herinner mij als kind, jaar of zes, zeven denk ik de indrukwekkende uitvaartstoet door de westzijde.
volgens mij de eerste chinees in zaandam, lopend vanuit de (oude spoorbuurt) met 1 of 2 pannen erheen en deze werden gevuld met bami en/of nasi speciaal, je zag de mensen met pannetjes zitten.erg vriendelijke vrouw en man als eigenaars. ben er jaren klant geweest in de jaren 60 en 70 . volgens mijn herinnering was de uitvaart van de chineze eigenaar een lange stoet van wagens en veel mensen in de westzijde.
Eind jaren vijftig bij de Chinees op de Zuiddijk te Zaandam gegeten en mijn oom maar om aardappelen vragen bij zijn hoofdgerecht, waarop mijn moeder telkens zei : "Dirk je zit hierbij de Chinees, daar serveren ze geen aardappelen, alleen rijst, bami of nassi. En telkens als de juffrouw van de bediening weer bij ons langs kwam, weer hetzelfde ritueel : "veel aardappelen, juffrouw"
Maar tot onze grote verbazing kwam er bij het serveren een enorme schaal met dampende aardappelen op tafel, die mijn oom daarna alleen en smakelijk oppeuzelde.
Helaas stond er de volgende dag een berichtje in de Typhoon, dat de Chinees op de Zuiddijk wegens onhygienische toestanden was gesloten en dat was de eerste en laatste keer dat mijn moeder een Chinees restaurant heeft bezocht. Maar de bediening was allervriendelijkst geweest.
In de jaren '50 kwamen door de instabiele politieke situatie veel etnisch Chinezen uit Indonesië naar Nederland. Vandaar de opkomst van Chinees-Indische restaurants in die tijd. Dat verklaart ook namen als Bali en Kota Radja (volgens Google: Indonesisch voor koningsstad)
Schitterend verhaal.
Dat je, in de tijd dat er nog werd gerookt, met vrienden de deur opendeed bij Kota Radja. En dat er achter in de zaak, vanachter de bar, hoe vol de zaak ook zat, blij werd geschreeuwd: 'Sigaletten????'
Op de Dam zat inderdaad Bali, het was een goede Chinees - vooral de Ti Pan was daar erg lekker - en zat naast Het Wapen van Friesland. Rond 2000 moest de Chinees helaas wijken voor Peer de Schuimer met daarboven de Nightclub.
Ik durf niet te zeggen of Bali er eerder was dan Kota Radja maar ik vermoed dat Kota Radja de eerste was. Ik weet ook nog wel dat mijn moeder vroeger met een pan Bami of Nasi ging halen bij Kota Radja, meestal Nasi of Bami gewoon, het gebakken eitje en het plakje ham deed m1n moeder er zelf bij.
Azie op de Peperstraat zit er ook al vrij lang maar persoonlijk vind ik die niet zo lekker, maar ik hoor er wel goede berichten over. De beste Chinees vind ik trouwens Canton in Westerkoog.
Op het Eiland heeft ooit ook nog een Chinees Indisch restaurant gezeten.
Wat de Chinees op het eiland betreft: mijn zuster woonde er tegenover. Bij de opening van de Chinees werd er vuurwerk afgestoken. Dit was dusdanig luid, wij waren aan het bellen, dat ik het zowel door de telefoon als buiten (Kepplerstraat) hoorde.
Ook in de Showboot in Zaandijk zat een Chinees. De dienstdoende ober kende maar een zin Nederlands: “eet smakelijk”. Dat zei hij ook als je het restaurant na de maaltijd verliet...
Het klopt dat ook op de Zuiddijk een Chinees zat. Volgens de foto uit het Zaans archief al in 1961,
https://archief.zaanstad.nl/mediabank/zoek-in-de-beeldbank/detail/b1bbda15-0253-48ea-a7b2-5f1b4c457d90/media/2d6d3dea-5f71-4a3e-a2b9-21c303407c3f?mode=detail&view=horizontal&q=zuiddijk%20chinees&rows=1&page=1
Chinees restaurant Bali zat op de Dam, naast Eetcafe Dorus. Er is nog een foto van in het Zaans archief. Vele memories die naar boven komen bij het lezen van dit artikel. Hierbij nog de link van het Zaans archief.
https://archief.zaanstad.nl/mediabank/zoek-in-de-beeldbank/detail/f888dbfa-d1ce-4aad-8611-ce2af8463b62/media/9b4402ef-7521-4fd8-a41c-f16defbb1d24?mode=detail&view=horizontal&q=chinees%20&rows=1&page=8
Ik bestelde daar ooit een biertje op het terras wat geserverveerd werd met de woorden:"Tot ziens".
Geweldig, een Chinees restaurant met de naam Bali! Ben ik nooit geweest trouwens (wel op Bali, niet bij die Chinees ;-)
Bali is een prima naam, niet veel vreemder dan Kota Radja, wat ook een puur Indonesische naam is.
En veel van wat wij ‘Chinees eten’ noemen is gewoon Indonesisch, Babi Pangang, Saté, nasi goreng, gado gado, alles met babi en ajam in de naam.
Ik denk nadat er ooit een rat in Kota Radja was ontdekt naar gelang aan de hoofdtitel van het stukje in de krant erover aan ‘Kota Ratje’... Anders dan dat vonden we het de lekkerste chinees!
Sinds de jaren '80 ken ik het als de "Gekookte rat".
Inderdaad vanaf de Tuinstraat lopendmeteen grote pan mee. Gewoonste zaak vande wereld. Moesten ze maar weer introduceren.
Leuke traditie in ere herstellen
Wat leuk om te lezen!
Je kon ook Chinees afhalen. Dan ging je met een pan uit moeders keuken bami of nasi halen. Dat scheelde veel papier en plastic dus goed voor het milieu.
Volgens mij was er een Chinees op de Zuidwijk en niet op de Dam.