Op dit moment draait in de Nederlandse bioscopen de speelfilm ‘Dunkirk’, een epos in de stijl van Saving Private Ryan, over de Slag om Duinkerken in 1940.

De slag, ook bekend onder de naam Operatie Dynamo vond plaats aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, tussen 26 mei en 4 juni 1940, aan de kust bij de Noord-Franse plaats Duinkerken.

Duizenden Britse en Franse soldaten moesten vanuit Noord-Frankrijk worden geëvacueerd naar Engeland. Drie Zaanse schepen waren bij die reddingsactie betrokken.

Drie Zaanse kustvaarders ingezet tijdens evacuatie van manschappen. Door: Sander Wegereef

 In 1938 werd de rederij NV Zeevaart Maatschappij Zaandam opgericht. Eén van de initiatiefnemers daarvan was Jan Tavenier. Hij richtte in 1938 zijn eigen scheepvaartkantoor op. Voor die tijd werkte Tavenier bij het bevrachtingskantoor Amons & Co, dat ook in Zaandam was gevestigd. Tavenier wist enkele Zaanse houthandelaren over te halen aandeelhouder te worden van de nieuwe rederij.
Deze rederij liet twee schepen bouwen van elk 450 ton laadvermogen: LENA, vernoemd naar mevrouw Middelhoven en TILLY naar de echtgenote van een van de directeuren van Houthandel William Pont. De schepen werden gebouwd bij Van Bodewes’ Scheepswerven in het Groningse Martenshoek. In 1938 werd eerst LENA te water gelaten, een jaar later volgde TILLY.

Op 22 april 1939 gleed bij de Czaar Peter Werf aan het Kalf in Zaandam motorkustvaartuig TINY van de helling. Een bijzondere gebeurtenis, getuige de aanwezigheid van de Zaandamse burgemeester Joris in ‘t Veld, die het schip onder grote belangstelling ten doop hield. Naast de burgemeester waren ook alle wethouders, de gemeentesecretaris, de secretaris van de Kamer van Koophandel, de havenmeester en veel belangstellenden uit de Zaanse handel en industrie aanwezig. Die belangstelling was er niet voor niets; TINY was het eerste kustvaartuig dat op een Zaanse scheepswerf werd gebouwd. Het was door de Zaanlandsche Scheepsbouw Maatschappij gebouwd, onder bouwnummer 420, in opdracht van kapitein Jacob de Vries uit Groningen. Na een geslaagde proefvaart op het Noordzeekanaal, werd het schip op 3 juni 1939 opgeleverd.

Niet lang daarna brak de Tweede Wereldoorlog uit. In mei 1940 had Nederland had zich overgeven aan de Duitse bezetter, op 27 mei capituleerde België. Britse en Franse troepen dreigden daardoor ingesloten te raken rond de Noord-Franse plaats Rijsel (Lille) en er ontstond een enorme logistieke chaos. Soldaten vluchtten richting de kustplaats Duinkerken. De Britse Admiraliteit had intussen onder de naam Operatie Dynamo een reddingsactie op touw gezet, om de soldaten vanuit Duinkerken naar Engeland te brengen. Alle beschikbare oorlogs- en vrachtschepen en andere boten die maar enigszins konden varen – particuliere plezierjachten inbegrepen – werden gemobiliseerd om de manschappen vanuit de haven, vanaf de pieren en zelfs van het strand te evacueren.

Vanaf 26 mei kwam de evacuatie op gang. Schepen bleven heen en weer varen tussen Duinkerken en Engeland, ondanks hevige bombardementen en een ruige zee. Naast de Britse Admiraliteit deed ook de Franse marine deed met tientallen oorlogsbodems, vrachtschepen en vissersboten mee. In totaal werden 338.226 personen op deze manier geëvacueerd.

Een bescheiden bijdrage was daarbij weggelegd voor een aantal Nederlandse en Belgische schepen, waaronder de Zaanse LENA, TINY en TILLY. De schepen werden overgenomen door The Netherlands Shipping & Trading Committee in Londen. Onder Britse vlag en met Britse bemanning, onder leiding van Luitenant-Commander J.M.D. Hunter, nam TINY van 26 mei tot 31 mei deel aan evacuatie van Duinkerken. TINY redde in die periode 261 personen; TILLY bracht er in diezelfde dagen 602 in veiligheid.

LENA redde 996 personen. Op 3 juni 1940 liep het schip echter aan de grond bij De Panne (ter hoogte van de Frans-Belgische grens) en werd door de bemanning achtergelaten. Het werd de Duitsers vlot getrokken, gerepareerd en weer in de vaart genomen voor de bevoorrading van de Kanaaleilanden (‘Kanalinselversorger’). In juni 1944 liep het schip opnieuw aan de grond bij De Panne en werd het door de Duitsers achtergelaten, op 11 juni naar Southampton gevaren en weer onder Nederlandse vlag gebracht. In 1948 zou het schip weer aan Tavenier in Zaandam worden teruggegeven. LENA heeft nog tot 1962 gevaren onder de naam MUSKETIER, tot het in 1962 bij het Schotse Fifeshire tegen te rotsen liep. Het schip werd ter plekke gesloopt.

Voor TINY ging het in 1942 alsnog mis. Op 11 juli werd het schip gebombardeerd door een Duits vliegtuig, terwijl het met een lading kolen in konvooi WP 185 onderweg was van het Schotse Ayr naar de Engelse haven van Par. Het schip zonk op enkele mijlen ten noord-westen van de kustplaats St. Ives. De bemanning van zeven Britten en twee Nederlanders werd na uren roeien in hun reddingsboot gered door de schip vanuit het nabij gelegen Portreath. Het bombardement van 1942 betekende het definiteve einde van TINY.

TILLY heeft het nog het langste volgehouden van de drie Zaanse schepen. Op 6 oktober 1941, onderweg naar Barry (aan het Bristol Kanaal), tijdens een aanval met vliegtuigen, lukte het de bemanning om, met de aanwezige gunner met machinegeweren één van de Duitse vliegtuigen uit de lucht te schieten. Daarna nam TILLY in juni 1944 deel aan Operatie ‘Neptune’, als onder deel van de geallieerde invasie in Normandië. Na de oorlog heeft het schip nog lang dienst gedaan, tot het in 1971 in het Schotse Faslane gesloopt werd.

En nu is er dus de film, die getuige de trailer veel actie belooft. Over het historisch-correcte gehalte van de film valt (nog) niet te oordelen. Maar het is goed om te weten dat er een Zaanse tintje aan het verhaal zit, ook al is het maar klein. Hoe zeggen ze dat ook alweer op z’n Engels? Precies, tiny…