Bij het horen van de naam Duyvis denken de meeste mensen ongetwijfeld direct aan de borrelnootjes. Toch staat aan de oevers van de Zaan een fabriek met dezelfde naam, die al ruim 130 jaar bekend is om z’n machines.

Ter gelegenheid van het 130-jarig jubileum van het bedrijf wordt vanmiddag in Koog a/d Zaan een nieuw Technology Center geopend en nodigt het bedrijf iedereen uit om een kijkje te komen nemen.

Ruim 130 jaar machinebouw aan de Zaan door Sander Wegereef

Stork
Op 2 november 1885 begon Pieter Mattheus Duyvis op 28-jarige leeftijd samen met Dirk Willem Stork aan het Hellingpad in Koog a/d Zaan Machinefabriek Twente der N.V. Machinefabriek P.M. Duyvis & Co. Dirk Willem was een zoon van machinefabrikant Stork uit Hengelo. De twee hadden elkaar ontmoet toen Pieter daar werkzaam was.

Pieter was de zoon van Teewis Duyvis, eigenaar van zes oliemolens en een pelmolen. Zijn vader was tevens de oprichter van de firma T. Duyvis Jz Stoomoliefabriek, die uiteindelijk zou uitgroeien tot de bekende nootjesfabriek. De moeder van Pieter was Debora Geertruida Verkade. Zij was de zus van Ericus Gerhardus, de oprichter van de Stoombrood- en Beschuitfabriek ‘De Ruijter’. Dat bedrijf kennen we vandaag de dag uiteraard nog onder de familienaam Verkade.

Wind naar stoom
Omdat de zoon van Teeuwis Duyvis het oliebedrijf overnam, koos Pieter Mattheus voor een andere richting en ging werktuigbouwkunde studeren in Delft. Toen hij in 1885 zijn machinefabriek aan het Hellingpad begon hij met een startkapitaal van 30.000 gulden en zes werknemers. De Zaanse industrie zat op dat moment net in de overgang van wind naar stoom. Waren het eerst vooral krukassen en zaagramen voor molens die het bedrijf maakte, later gingen ze diezelfde producten maken voor stoomaandrijving.

Elevatoren
Daarnaast werd het bedrijf groot in de hijs- en transportsector. Zo bouwden ze onder meer zeven portaalkranen voor de Amsterdamse Haven, ‘elevatoren’ voor het lossen van schepen, de Noorderbrug, de Kogersluisbrug en het aandrijfwerk van de tweede Hembrug. Ook het vervaardigen van cacaopersmachines was een lucratieve business in de Zaanstreek. Al dat werk zorgde ervoor dat het bedrijf meerdere keren moest uitbreiden. In 1904 werd onder meer een nieuwe tekenkamer gebouwd bovenop het kantoor en in 1909 werd er uitgebreid met een tweede bedrijfshal. In 1911 trok Dirk Willem Stork zich terug uit het bedrijf. Rond die tijd werd W. Meijling de nieuwe directeur.

Tante Jopie
Pieter trouwde met Johanna Veen. Ze hadden geen kinderen. Allebei waren ze zeer begaan met het welzijn van hun werknemers. Zo zorgden zij in moeilijke tijden voor voedsel, brandstof en woonruimte. ‘Tante Jopie’, zoals Johanna werd genoemd, was altijd goed op de hoogte van de persoonlijke situatie van de werknemers en hun families.

Belgische soldaten
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkten er in de fabriek drie jaar lang zo’n dertig Belgische soldaten. Zij waren gedurende de oorlog ontwapend en geïnterneerd in kampen. De Koogse machinefabriek zat met een personeelstekort en de Belgische soldaten, onder wie veel metaalarbeiders, boden een goede oplossing. Ze kregen goed voor betaald voor hun werk. Uit dankbaarheid schonken ze een gedenksteen aan de fabriek, die zich vandaag de dag nog in de fabriek bevindt. Ook zaten er bijvoorbeeld onderduikers in een van de fabriekspanden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Oog voor het verleden
Hoewel de machinefabriek volop meeging in de technologische vooruitging, sloot het zijn ogen niet voor het oude ambachtswerk. Toen men bij de Vereniging De Zaanse Molen voor de molen Het Jonge Schaap een krukas moest laten maken, kwamen zij bij Duyvis Wiener terecht, die deze klus kon klaren. Ook de complexe krukas van de 102 jaar oude stoomtramlocomotief van de Haagsche Tramweg-Maatschappij (HTM) werd door Duyvis Wiener weer voor gebruik voor de lijn Hoorn-Medemblik gereed gemaakt.

Goede doelen
Rond 1980 zijn alle aandelen van het bedrijf door Pieter en Johanna ondergebracht in een stichting. In 1983 werd het ir. P.M. Duyvisfonds opgericht. Dit fonds is zeer bekend bij fondsenwerving door organisaties die zich bezig houden met het behoud van (cultureel) erfgoed en natuur in de Zaanstreek.
Belangrijke donaties van dit fonds zijn besteed aan bijvoorbeeld de restauratie van de Amerikaanse watermolen, molen Het Jonge Schaap en aan de molen De Huisman. Het fonds sponsort ook het Zaans Museum en het Verkade Paviljoen. Ook heeft het fonds steun verleend aan de uitgave van het boek ‘Van Wind naar Stoom’ en bij de start van het tijdschrift van de Vereniging Zaans Erfgoed.

Wiener
In 2004 werd machinefabriek Wiener (uit Haarlem) overgenomen inclusief een aantal werknemers. Door deze samenvoeging werden de fabriekshallen opnieuw ingedeeld. In de jaren daarna werden diverse grote bewerkingscentrums aangeschaft wat opnieuw leidde tot herinrichting van de fabriekshallen. In werd de bedrijfsnaam officieel veranderd in Duyvis Wiener B.V.

Als er een fuif is…
Deze reclameslogan is onlosmakelijk aan de borrelnootjes van Duyis verbonden. Maar ook de machinefabriek Duyvis Wiener pakt uit bij ieder jubileum. Bij het 100-jarig bestaan in 1985 verscheen een uitgebreid jubileumboek over de Zaanse machinebouw. In 2011 kreeg de 125-jarige machinefabriek het predicaat ‘Koninklijk’ en ging het verder onder de nieuwe naam, Royal Duyvis Wiener. In datzelfde jaar  schonk het bedrijf een paviljoen aan de Stichting Koogerpark.  en werd de inhoud van de ontvangen giften t.g.v. het jubileum geschonken aan Stichting De Waakzaamheid.

Ter gelegenheid van het 130-jarig opent Duyvis Wiener een nieuw 2000 m²  groot Technology Center. Op vrijdag 29 januari organiseert Duyvis Wiener een open dag voor het publiek, voor iedereen die graag eens een kijkje wil nemen…

De foto’s komen uit het gemeentearchief van ZNSTD