“Als Sint Nicolaas, na een vaak langgerekt verblijf, ons land heeft verlaten, kondigt Kerstmis zich aan.

Dan schieten de dennebomen als het ware op uit het asfalt van de grote steden, hangen voor de étalage van de boekhandel de Kerstkaarten (met de onveranderlijk wit-besneeuwde dennebomen en romantische Zwitserse berglandschappen) en worden de pluimveemarkten overvoerd, niet alleen met kippen en konijnen, maar ook met ganzen, aanstaande slachtoffers voor de feestelijke tafel van hen, die in deze tijd die luxueuze traditie kunnen handhaven.”

Zo vatte De Typhoon in 1947 de drukke dagen voor de kerst bondig* samen. Als er één traditie onlosmakelijk met de kerst verbonden is, dan is dat het versturen van kerstkaarten, het liefst één met een winters landschap.

Met de beste wensen! Door Sander Wegereef

Sneeuw
In 1948 werd de kerstkaart zelfs gebruikt om een beeld te schetsen van het weer: “Het Franse meteorologisch instituut voorspelt een witte Kerstmis voor West-Europa. Kerstkaartenweer, met sneeuw, vorst en kou. Prettig vooruitzicht.” Waarom verbinden we in gedachten aan het Kerstfeest zo graag een wereld, bedekt met een pak sneeuw? Dat vroeg een verslaggever van De Typhoon zich af, om eraan toe te voegen: “Wat ge ook ter hand neemt, een kerstkaart of een foto in de krant, wat ge ook in de donkere dagen voor Kerstmis ziet, een ruig besneeuwde Kerstman in etalages waarin witte watten de illusie van sneeuw geven.”

Wenskaarten
In Nederland werden de eerste wenskaarten verkocht in 1873, door de Amsterdamse boekhandelaar Koster. Dit waren niet specifiek kerstkaarten, maar voornamelijk nieuwjaarskaarten.  Aan het einde van de 19e eeuw werd het dankzij de machinale productie van kaarten veel goedkoper om ze te versturen. Samen met de introductie van de postzegel werden wens- en ansichtkaart bijna voor iedereen betaalbaar.

Kerstbrieven
Toch werden er eerder al kerstbrieven verstuurd. Op voorgedrukte bladen, met Bijbelse taferelen, schreven kinderen in hun mooiste handschrift een kerstboodschap aan een familielid, in de hoop daar wat snoep of geld voor te ontvangen. Een mooi voorbeeld hiervan is de kerstbrief van Gerrit Vis aan zijn ‘Eerwaarde oom’. In de rijk versierde voorgedrukte rand van de brief zijn onder meer Jozef en Maria te zien, op weg naar Nazareth en de pasgeboren Christus in de kribbe.

Met sierlijke letters verhaalt Gerrit over de geboorte van Jezus:

Dus gaan zy vaardig heen om Naarstig na te spooren
Waar of de plaats van deeze Nieuwe Kooning was
Als of men zulks al Duydelik uijt de Sterre las
Die haar de Plaats ook wees daar Christus was Gebooren

Ook Willem Vis Pieterzoon stuurde in 1761 een brief naar zijn oom. De rand van zijn brief was nog rijker versierd dan de brief van Gerrit enkele jaren eerder. Alleen is duidelijk te zien dat hij nog goed schoonschrift hier en daar nog wat bibberig en onregelmatig was, ondanks alle mooie krullen, waarmee ook hij zijn brief versierde.

Zwaar weer
De Nederlandse posterijen bevinden in zwaar weer. Stuk voor stuk zijn de postkantoren in heel Nederland gesloten. Ook in de Zaanstreek resteert niet veel meer dan een aantal balies in boekwinkels en kantoorboekhandels. Het had weinig gescheeld of PostNL was dit jaar in Belgische handen overgegaan. Door de opkomst van de digitale communicatie versturen mensen veel minder post. We communiceren vandaag de dag liever via Whats App, Facebook, Twitter of per e-mail. Alleen rond de kerstdagen is er nog een jaarlijkse piek in het postverkeer te zien. Mensen blijven vasthouden aan de traditie van het versturen van échte kerstkaarten. Staande op de schoorsteenmantel, of hangende met een knijper aan een touwtje door het huis, als versiering, ter verhoging van de kerstvreugde.

Welbehagen
Of zoals De Typhoon tenslotte de kerstsfeer nog eens mooi verwoordde:

“Straks branden de kaarsjes aan de bomen (of de glazen lichtpunten) en  wij zullen elkander wijzen: ‘Kijk, een Kerstboom’. Wij zullen de glans in de ogen van het kind ontdekken, dat vol verrukking kijkt naar die boom, die eenmaal groeide in het Gooi of op een andere plaats waar dennengeur hing. Dansende lichtjes, glanzende slingers, schitterend engelenhaar, blinkende piek. De oorlogsgewonden zullen mede verrukt kijken naar de lichtende bomen, de zieken in de ziekenhuizen, in de sanatoria eveneens. En wij allen zullen, gezeten bij of ziende naar zo’n  boompje, misschien een korte poos  iets voelen van de tekst van het oude  lied, dat ons spreekt van het welbehagen in de mens….”

Fijne feestdagen!

*Bondig? 65 woorden in één zin! Doorgaans redden wij dat niet op De Orkaan…

Op de website van het gemeentearchief is een webexpositie te bekijken van Zaanse kerstkaarten en –wensen door de jaren heen.

Alle foto’s: Collectie Gemeentearchief Zaanstad