Kerstmis 1917 zou de laatste worden tijdens de Groote Oorlog, al wist men op dat moment natuurlijk nog niet dat kanonnen van de Eerste Wereldoorlog een klein jaar later zouden zwijgen.

Sowieso ging in het neutrale Nederland het leven zo gewoon mogelijk door. Men merkte hier wel de gevolgen van er zich buiten onze landsgrenzen afspeelde, maar de Zaankanters waren eind december 1917 vooral bezig met het vieren van kerst en het bezoeken van een mooie theatervoorstelling van Jean-Louis Pisuisse, getuige twee willekeurig naast elkaar geplaatste krantenberichten uit het Zaanlandsch Nieuws- en Advertentieblad van 28 december 1917.

“Mensch durf te leven!” Door: Sander Wegereef

“Toen het eerste telegram, dat het woord ‘vrede’ inhield, van Duitsche zijde afgezonden, aan de wereld bekend werd gemaakt, doorliep haar een trilling van vreugde. Van zeer korten duur, helaas!”

Dit citaat uit de krant van 7 januari 1917 was eind december van datzelfde jaar helaas nog steeds actueel, de Grote Oorlog woedde nog steeds voort. Het was een jaar van grote veldslagen geworden aan het westelijk front, die, vooral rondom het Belgische Ieper, vele tienduizenden doden tot gevolg hadden gehad. En opnieuw zouden de kerstdagen geen vrede brengen.

Natuurlijk kregen de Zaankanters veel mee van wat er gebeurde aan het front. In de landelijke, maar ook in de regionale kranten werd uitgebreid over de oorlog bericht. De gewone man merkte het aan voedselschaarste, maar ook de Zaanse fabrieken en de (hout)handelaren waren slachtoffer van de handelsblokkades en tekorten aan grondstoffen.

De kerstdagen waren echter het moment om daar even niet bij stil te staan, maar om te genieten van de vrijheid die men hier in de dit land nog had. De etalages waren vrolijk versierd en de kranten stonden vol met advertenties van de plaatselijke middenstand. In theater Apollo in Zaandam vond een bijzonder optreden plaats van zanger en cabaretier Jean-Louis Pisuisse.

“In de hoofdstad weten ze het wel dat men ’s avonds op de Zaankanters niet meer te rekenen heeft en daarom komen de gezelschappen, groepen en personen naar Zaandam, waar zij een welkom toevluchtsoord vinden in het Apollo-theater, dat gaarne zijn gastvrije deuren voor hen ontsluit.”

 “Het was een aardige avond, vol jolijt, waar eens frisch en hartelijk kon worden gelachen, waar men eens even niet behoefde te denken aan die akelige tijdsomstandigheden.” De avond bestond uit veel oud-Hollandse liedjes. Daarnaast vielen met name de Poolsche dansen bij het publiek in de smaak.

“Het slot was bijzonder geschikt om het hart van de Zaandammers te stelen door het zingen van het nieuwste levenslied van Dirk Witte, getiteld ‘Memento Vivere’.”

Dit laatste lied, geschreven door de in Zaandam geboren Dirk Witte, kennen we natuurlijk vooral onder de titel ‘Mensch durf te leven’. Witte was ook bekend om zijn Soldatenliedjes, een bundel met gezangen voor de tijdens de Eerste Wereldoorlog gemobiliseerde soldaten, met liedjes als ‘Het Soldatenlied’, of het ietwat dubbelzinnige ‘Peren’.

Witte had in 1914 enige tijd als ziekendrager in het mobilisatieleger doorgebracht en hij had tijdens de verenigingsavonden veel succes gehad met zijn optredens. Door die optredens kwam hij in contact met zijn idool Jean-Louis Pisuisse, zanger en cabartier. Hoe Dirk Witte in werkelijkheid over de oorlog dacht, schreef hij het cynische anti-oorlogslied ‘Het Wijnglas’, dat in 1918 ook door Pisuisse ten gehore zou worden gebracht.

“’s Avonds lezen w’in de kranten Hoe het ging die dag aan ‘t front,
Zoveel honderd weer gevallen, Zoveel duizend weer gewond.
Zoveel kind’ren zonder vader, Zoveel moeders zonder kind…
En we vragen wanneer eens toch Dat gemoord een einde vindt…”

Tegelijkertijd werd in de Zaanse kerken op vrolijke wijze het kerstfeest gevierd, getuige de berichtgeving in dezelfde krant, slechts één kolom verderop. Tijdens de twee kerstvieringen in de Doopsgezinde Kerken werden speciaal voor de kinderen feestelijke diensten georganiseerd. Ook hier was de ellende aan het front even verder weg dan ooit. In ‘Noord’ werden de kinderen van de zondagsschool ontvangen met een prachtig versierde Kersttafel vol geschenken.

“Met vertellingen, het zingen van Kerstliederen en ’t gebruiken van versnaperingen, bracht de jeugd een paar gezellige uurtjes door. Een extra verrassing was de grabbelmand, waar uit ieder pakje dat opengemaakt werd, kinderspelen tevoorschijn kwamen. Ruim 70 kinderen namen aan dit feest deel.”

Ook in de Doopsgezinde Kerk ‘Zuid’ werd de feestelijke kerstboodschap aan de kinderen meegegeven: een stichtelijk woord van dominee Van Stuijvenberg en het zingen van Psalm 150, “opdat de groote waarde van Christus’ geboorte door hen gevoeld zou worden en medegedragen op hun levenspad.” Ook hier waren er “versnaperingen die smakelijk werden genuttigd, waarna elk kind een geschenk mee naar huis kreeg!”.

En over de Zaan klonken de laatste regels van het lied van Dirk Witte nog na…

“Hou een hart vol van warmte en van liefde in je borst
Maar wees op je vierkante meter een vorst
Wat je zoekt kan geen ander je geven
Mensch, durf te leven!”

Foto’s: Collectie Gemeentearchief Zaanstad (tenzij anders vermeld).