Jan Wolkers streek voor het eerst in Zaandam neer in 1954. Met een beeld: Leda en de Zwaan. Dat beeld staat bij de brug over de Vaart aan de Stationsstraat. Het is een figuratief beeld, die Leda. Zij weigerde met Zeus te paren. Geen nood, zoals goden dat dan doen. Zeus veranderde zich in een zwaan en zij hadden ‘gemeenschap’. Na negen maanden was er een kind.

door Ulke Brolsma

De biografie lezend van Onno Blom over Jan Wolkers lijkt het wel alsof Jan W. deze Zeus is. Het beeld dat Jan Wolkers moest maken in opdracht van de gemeente Zaanstad was bestemd voor de nieuwe brug over de Zaan. Nu geen gezellig beeld van een god die zich geil bereid verklaard om, zoals dat heet, gemeenschap te plegen met Leda. Nee, dit beeld was bestemd voor de rode leider van de socialisten in Nederland, in de Tweede Kamer: Joop den Uyl.

Jan Wolkers over Den Uyl: ‘Als men mij enkele jaren geleden in abstracto gevraagd zou hebben voor welke Nederlandse politicus van de afgelopen eeuw ik een monument zou willen vervaardigen, had ik zonder meer Den Uyl genoemd.’ En: Wat ik wilde maken? Het rode hart van de bloem van zijn socialisme, gevat in roestvrij staal van zijn nuchter realisme.’

En daar begon ook mijn verhaal met De Wolkers. In mijn functie als voorlichtingsambtenaar bij de gemeente Zaanstad zou ik, moest ik, wilde ik de Den Uylbrug onder de aandacht brengen van de Zaankanters. De eerste paal? Op 2 juni 1988.

Natuurlijk was het ook de bedoeling om de omwonenden op de hoogte te stellen van het ‘gebeuren.’ In een school in de buurt van de Den Uylbrug nodigde de gemeente de bewoners uit voor een informatiebijeenkomst. Jan Wolkers en zijn vrouw zouden daarbij aanwezig zijn. Er was veel belangstelling. Ook voor de brug natuurlijk, maar nog meer voor de kunstenaar, de beeldhouwer.

‘Gaat hij spreken,’ vroeg ik aan zijn vrouw. ‘Dat weet ik niet, ‘was het antwoord. Ach achteraf… Wolkers stapte het podium op, legde uit dat het rode hart in zijn beeld stond voor de rode Den Uyl. Zijn vrouw was eerst een beetje bang dat hij niet al teveel zou zeggen. Dat liep anders. Hij begon met een vlammend verhaal over zijn beeld en nam de bewoners mee op zijn wandeling over brug en beeld. Hij gaf ook aan waarom hij de kern van zijn beeld dieprood had gemaakt: in glas. Het socialisme.

De kunstcommissie van Zaanstad was niet zo blij met dit beeld, maar dat station werd door de gemeente overgeslagen.

Wolkers kwam ook nog even terug op hoe vroeger zo’n procedure ging. ‘Als je gevraagd werd zo’n beeld te maken dan ga je naar de burgemeester toe. Dan bespreek je dat met de burgemeester en geen anderen. Als het klikte met die burgemeester dan kon je je gang gaan.’

Over de brug zegt Wolkers: ‘Als je in een bootje er omheen vaart is het net alsof je op de Seine bent. Zo’n allure heeft de brug’.

Natuurlijk waren er ook mensen die niet zo blij waren met de brug: de omwonenden met name. Mensen die moesten verhuizen door de komst van de brug. Huizen die afgebroken werden. Daar is toen zeker leed geleden.

Onder: Leda en de Zwaan, boven: “Plaatsen beeld van Jan Wolkers op de Dr. J.M. den Uylbrug (1990). In het midden wethouder Thomas (Tom) Germeraad van Zaanstad en rechts kunstenaar Jan Wolkers.” foto Henk van de Leur (Gemeentearchief Zaanstad)