Giljam Klijn dook in de geschiedenis van de IJdenbergbuurt in Zaandam, één van de waardevolle buurten uit de ‘Cultuurhistorische inventarisatie en waardering Sociale woningbouwwijken 1900-1945’ die Zaanstad liet maken.
Maar is de aanduiding ‘sociale woningbouw’ wel op z’n plaats? Waren de gebroeders IJdenberg niet gewoon huisjesmelkers met een dubieus oorlogsverleden?
Door Giljam Klijn
De gemeente Zaanstad heeft de gemeenteraad een voorstel gedaan om de Welstandsnota te wijzigen, zodat beter rekening kan worden gehouden met cultuur-historische waarden. De wijziging heeft te maken met een onderzoek dat is gedaan naar deze waarden van Sociale Woningbouwwijken uit de periode 1900-1945. In die periode zijn bijzondere woonwijken gebouwd door seriematige bouw en de wens om comfortabele woningen te bouwen voor mensen met een kleine beurs, zo lezen wij. Het initiatief om de woningen te bouwen lag bij industriëlen, filantropen of bij arbeiders zelf voor wie de woningen bedoeld zijn. Bij het voorstel zit een kaart met daarop aangegeven de woonwijken waar dit voorstel betrekking op heeft.
De IJdenbergbuurt in Zaandam is een buurt, waar de gemeente de cultuur-historische waarden beter wil waarborgen. Ik wil verder niets afdoen aan de cultuur-historische waarde van deze buurt, maar historisch gezien lijkt me dit niet echt een voorbeeld van een sociale woningbouwwijk voor mensen met een kleine beurs, waarbij het initiatief lag bij mensen met filantropische overwegingen. Ook de benaming van deze buurt is bijzonder in een tijd dat vraagtekens worden gezet bij vernoemingen naar mensen die in het verleden fout hebben gehandeld. Ik ben geen voorstander van naamswijzigingen, beter is het de geschiedenis levend te houden. Vandaar dit artikel.
Huurstaking
Eind jaren twintig namen de gebroeders IJdenberg initiatief tot het bouwen van woningen in de Jonge Arnoldusstraat, de D. Doniastraat (foto boven), de J.C. van Wessemstraat, de P. Latensteinstraat en de C. Th. Kamphuijsstraat, die ze vervolgens zelf verhuurden. Naar de initiatiefnemers werd de buurt toen en ook nu dus nog steeds IJdenbergbuurt genoemd.
De overheid bevorderde toen het particulier initiatief door subsidies onder voorwaarde van het recht op een hypotheek. De huur van de woningen was dusdanig hoog dat in het voorjaar van 1932 een huurstaking werd georganiseerd. Dit liep dusdanig uit de hand dat een bom werd geplaatst in het feestgebouw Thalia, eigendom van de gebroeders IJdenberg. Ruud Meijns schreef daar in 2015 al een artikel over.
De gebroeders IJdenberg stonden in de jaren dertig bekend als huisjesmelkers. De huurstaking verliep, maar de huren bleven dusdanig hoog, dat in de jaren dertig, toen inkomens daalden leegstand ontstond. De gebroeders IJdenberg kregen de exploitatie niet meer rond en de gemeente Zaandam maakte in 1937 gebruik van haar hypotheekrecht en nam 100 woningen over. Zij bracht het beheer onder bij de gemeentelijke woningstichting Centraal Woningbeheer, zodat de woningen op een sociale wijze beheerd konden worden.
NSB
In 1941, in de Tweede Wereldoorlog, werden er NSB-wethouders aangesteld. Jacob IJdenberg, een van de broers waarnaar de buurt genoemd is, werd wethouder van o.a. volkshuisvesting. Omdat het NSB-bestuur in de exploitatie van sociale woningbouw geen taak voor de gemeente zag, werden honderden woningen van de gemeente Zaandam verkocht, waaronder 100 woningen in de IJdenbergbuurt. Verkoop vond niet plaats aan de bewoners, maar aan andere kleine beleggers en pensioenfondsen. Dit gebeurde tegen de wens van het bestuur van Centraal Woningbeheer in. Zij had liever een ruimere voorraad sociale woningen, zodat het kansarme huishoudens meer kansen op sociale stijging bood.
Ook bij de gedwongen verkoop van bezit van joodse eigenaren was Jacob IJdenberg betrokken. Erik Schaap roept op meer onderzoek te doen naar het handelen van Jacob IJdenberg in de Tweede Wereldoorlog. Niet uitgesloten is dat IJdenberg als makelaar ook aan de verkoop van de 100 woningen van de gemeentewoningen in de IJdenbergbuurt heeft verdiend. Zolang deze buurt zijn naam blijft behouden, kunnen we dat niet vergeten.
Er wordt hier het e.e.a. door elkaar gehaald. De woningen van de gebrs. Eijdenberg is onderdeel van de Burgemeestersbuurt die in de jaren dertig van de vorige eeuw in huurstaking gingen.
En de hisnamen van de mannen die in 1813 zijn gedood door de Fransen komen terug in de straten tuusen de Boendermaker en de Jan Eijdenbergstraat.
Op de website van Ver. Historisch Zaandam is meer informatie over deze zes mannen te vinden. Ruud Meijns heeft er een eigen rubriek waarin hij verhalen schrijft over wijken en straten. De moeite van het lezen zeker waard. En misschien ook direct een reden om lid te worden van deze vereniging?
Het gaat hier om Jacob IJdenberg
Ik ben een geboren Zaandammer en denk dat ik de namen van alle wijken wel ken, maar van de IJdenbergbuurt had ik nog nooit gehoord voor mij waren deze straten zoals de Orkaan al schrijft een deel van de Burgemeestersbuurt. Wel belangrijk dat deze geschiedenis wordt vastgelegd. Ook de zwarte bladzijden uit de geschiedenis moeten bewaard blijven.
Is de Eijdenbergbuurt niet de Wethoudersbuurt?
De Eijdenbergbuurt waren vezets mensen, waren in 1813 geëxecuteerde.
De zes Zaankanters waren:
Jacob Rek, Zaandam, commissaris van het Rotterdamse schuitenveer;
Jan Eijdenberg, Zaandam, schipper;
Willem Kruyshaar, Zaandam, schipper;
Theodorus de Vries, Zaandam, winkelier
Barend Segglis, Zaandam, schildersgezel;
Cornelis Wijnstra, Zaandam, havenwerker. waren verzet strijders.
schreef net dat Jan Eijdenberg mijn betovergrootvader is, heb alle overlijdensaktes bekeken van de 6 mensen, het vreemde is (en dat noem ik dan geschiedenisvervalsing), ze zijn allemaal thuis overleden, allemaal op hetzelfde tijdstip en ook met dezelfde getuigen
ans
Die namen vind je uitgebreid terug in het boek In den otter van Joh C Kievit +bekend van Dik Trom) over het Zaanse verzet tegen de Fransen zo rond 1812.
KLOPT, deze Jan Eijdenberg is mijn betovergrootvader
Parenteel van Jan EIJDENBERG
Bestand : C:\PG30\NL\DATA\MEIJLINK
Datum : 27-01-2022
Selectie : 'Personen in parenteel van Jan EIJDENBERG [7036]'
Sortering : Per tak
I.1 Jan EIJDENBERG, beurtschipper op zuid holland, gedoopt op 13 07 1769 te Oostzaandam, overleden op 26 04 1813 te Zaandam op 43-jarige leeftijd. De opstand eindigde op 26-4 1813 met het fusilleren van zes Zaandamse burgers op "de Brug" nu de Burcht genoemd te zaandam
Jacob Rek, Jan Eijdenburg, Willem Kruyshaar, Cornelis Wijnstra, Barend Seglis, Dirk de Vries.
De slachtoffers werden begraven op het "oude kerkhof" achter de Oostzijderkerk Thans het Verzetsplantsoengefusilleerd op "de Burg".
Gehuwd op 27-jarige leeftijd op 14 08 1796 te Westzaandam met Crelisje FRUYTIER, 22 jaar oud, gedoopt op 09 02 1774 te Westzaandam, overleden op 20 04 1824 te Zaandam op 50-jarige leeftijd, dochter van Leendert FRUYTIER en Aafje TATES. {Zij is later gehuwd na 1813 te Zaandam met Maarten van REGTEREN, schipper.}
Uit dit huwelijk:
1. Aafje EIJDENBERG, geboren op 21 10 1796 te Oostzaandam, gedoopt op 27 10 1796 te Oostzaan, overleden op 30 10 1800 te Westzaandam op 4-jarige leeftijd.
2. Cornelis EIJDENBERG (zie II.2 op blz. ).
3. Aagje Jans EIJDENBERG, geboren op 17 10 1800 te Westzaandam.
4. Leendert EIJDENBERG, geboren op 25 04 1803 te Westzaandam, overleden op 06 07 1803 te Westzaandam, 72 dagen oud.
5. Aagje EIJDENBERG, geboren op 26 08 1804 te Westzaandam, overleden op 05 04 1834 te Zaandam op 29-jarige leeftijd.
Gehuwd op 24-jarige leeftijd op 23 08 1829 te Zaandam met Dirk KAN, 27 jaar oud, scheepstimmerman, geboren op 22 08 1802 te Oostzaandam, overleden op 03 07 1879 te Zaandam op 76-jarige leeftijd, zoon van Klaas KAN en Jobje SWAARDEMAKER. Uit dit huwelijk 2 kinderen.
6. Aafje EIJDENBERG, geboren op 16 11 1807 te Oostzaandam, overleden op 25 04 1811 te Oostzaandam op 3-jarige leeftijd, verdonken.
Het is een deel van de burgemeestersbuurt, het gaat om het eerste stuk noordelijk van het Hanenpad, in opdracht van Patrimonium, Goed Wonen, Leo XIII en ZVH werd ook verderop (noordelijker) gebouwd.
"Zolang deze buurt zijn naam blijft behouden, kunnen we dat niet vergeten."
Dus hernoemen en dan kan je het vergeten. De geschiedenis uitwissen is een populaire politieke hobby.