‘Waar de smurfenhuisjes staan…’ Nou, om alvast even één misverstand uit de weg te ruimen: ik vind ze ook bij mij in de omgeving!

Het was in vroeger tijden al opgevallen, ineens zijn er veel paddenstoelen, vooral in de herfst. Soms in (heksen)kringen en daar werden mythische krachten aan toegeschreven. 

Maar waar komen ze vandaan en wat zijn het eigenlijk? En wat is hun functie in de natuur? Dit schrijven gaat over schimmels die zichtbare paddenstoelen, oftewel zwammen vormen.

Daarnaast beperk ik me hier tot soorten die in relatie staan tot hogere planten. Schimmels vormen namelijk ook allerlei andere relaties met organismen, van dieren t/m algen en bacteriën, maar dit zijn veelal microsoorten. Veel van de microsoorten kunnen ook oogsten aantasten, en zijn daarom gevreesd.

Het kan je niet ontgaan zijn. De afgelopen 3 a 4 weken kon je niet ergens wandelen of je oog werd getrokken naar de pracht van paddenstoelen, tenminste daar heb ik nogal last van. Ik ben absoluut geen paddenstoelen kenner, maar ben wel gefascineerd door hun verschijningsvorm en levenswijze. Dit geldt trouwens voor meer zaken in de natuur..

Er zijn veel soorten paddenstoelen

Paddenstoelen vormen binnen de biologie een lastige groep. Dit komt ten eerste door de duizeling wekkende hoeveelheid soorten die we nu kennen in Nederland, zo’n 5000 soorten en elk jaar komen er vele soorten bij. Dit zijn niet alleen visueel herkenbare nieuwe soorten, maar veelal ook soorten die we niet eerder als aparte soort hebben onderkent. Ook moderne DNA technieken dragen hier aan bij.

Bij de determinatie (duiding tot op de soort) zijn er soms hele subtiele kenmerken die alleen kunnen worden vastgesteld als de paddenstoel geplukt of beschadigd wordt en dat vind ik tamelijk zonde. Ik noem er een paar. Aan de geur, smaak en/of verkleuring van de paddenstoel bij beschadigen kun je soorten duiden. Sommige hebben hele uitgesproken geuren of smaken, b.v. fietsband of anijs. Berucht zijn de stinkzwammen, die de lucht van rottend vlees verspreiden (wetenschappelijke geslachtsnaam: Phallus…) Ook de kleur van de sporen van de paddenstoelen is van belang, maar dan moet je hem al mee naar huis nemen voor verder onderzoek. De boel wordt nog verder gecompliceerd door het feit dat één en dezelfde paddenstoelensoort er totaal anders kan uitzien in verse of op gedateerde leeftijd. Ze verkleuren en vervormen. Je begrijpt dus al, lastig, lastig. De wetenschap ter bestudering van paddenstoelen noemen we overigens de Mycologie.

Schimmels zijn onmisbaar voor de aarde

Wat weinig mensen zich realiseren is dat er zonder schimmels welhaast geen leven mogelijk is op land/aarde (terrestrische systemen). We doen een eenvoudig gedachten experiment. Neem een bos. Daar groeien bomen in. Bomen hebben niet het eeuwige leven en gaan dood. De boom valt om door wind. Daar ligt ie dan. Wat nu? Bomen bestaan voor een groot deel uit cellulose en lignine (suiker/koolstofachtige verbindingen). Er zijn echter relatief weinig organismen die cellulose kunnen afbreken. Mensen kunnen dat bijvoorbeeld niet. Vreet een stuk papier op en je vindt het de volgende dag terug. Herkauwers, zoals koeien kunnen dat wel, maar niet zonder de juiste bacteriën in één van hun magen. Een ander voorbeeld is de Bever. Die eet boombast, maar heeft ook bacteriën in zijn lange darmkanaal nodig, anders verteert hij het niet! Een aantal insecten kunnen het ook zoals termieten (niet in NL) en bv Boktorren (larven). Deze laatste hebben een keer een draagbalk van mijn schuurtje ondermijnd. Ze zaten waarschijnlijk al in het hout toen ik het aanschafte zo’n 7 jaar geleden. Ze waren erg effectief!

De afbraak van lignine is nog dunner gezaaid in de natuur. Het schijnt dat in hele droge en zonnige klimaten puur zonlicht ook lignine afbreekt, maar in ons gematigde klimaat zal dit een stuk minder spelen. Sommige bacteriën kunnen het, maar vooral bepaalde typen schimmels (deze veroorzaken dan witrot). Terug naar de denkbeeldig gevallen boom. In de boom zijn allerlei voedingstoffen vastgelegd die de boom tijdens zijn leven heeft opgenomen (o.a. mineralen uit de bodem). Wat nu als er niets was dat de boel weer afbrak? Dan zou op den duur alle benodigde voedingsstoffen zijn vastgelegd en je een denkbeeldig dood bos overhouden (een hoop onverteerd organisch afval). De recycling is gestopt. Natuurlijk is het niet zo strikt, maar het komt in de buurt. De boodschap is; schimmels zijn essentieel voor de voedsel-energie en stofkringloop op bodem/landsystemen.

Drie ecologische groepen schimmels

Ecologisch gezien heb je 3 typen schimmels. In mijn eerdere bijdragen heb ik al aandacht besteed aan één type, de Zwavelzwam of ook wel Boskip genaamd (vanwege zijn smaak en textuur van kip). Het is een echte parasiet. Hij gaat voor de kill van de boom. Hij infecteert de (beschadigde of verzwakte) boom met zijn sporen die door het luchtruim zweven, en vreet langzaam het inwendige van de boom op. Hij doet dit overigens door enzymen los te laten op de boom waardoor de houtige delen “eetbaar/ absorbeerbaar ”worden voor de zwam. Er zijn veel meer parasieten die in staat zijn om hele bomen te vellen. Bekend zijn onder andere de Berkendoder (op idd Berken) en de Tonderzwam. Ook de diverse soorten honingzwammen zijn berucht en gevreesd. Zij groeien vaak in “bosjes” aan de voet van de boom.

Wat men dus een paddenstoel noemt is eigenlijk het vruchtlichaam van de gehele schimmel(soort). Dit vruchtlichaam heeft tot doel zichzelf te verspreiden door middel van sporen (net als varens, mossen en slijmzwammen). Wat je veelal niet ziet is de rest van de paddenstoel. Veelal is dit deel qua volume veel groter en zit in de boom of ondergronds. Het grootste organisme op aarde is ook een ondergrondse schimmel.

Groentjes!

De volgende aflevering gaan we verder met de paddenstoelen en sluiten we af met een minicursus paddenstoelen herkennen (echt mini hoor!)