Slijmerig, snotterig, intelligent en mysterieus als uit een Science fiction of Horror. Heksenboter, de levende blob met zonder hersens.

U kent vast wel de film “The Blob”. Een vormloos en intelligent ‘iets’ verzwelgt op gruwelijke wijze alles en iedereen op zijn pad.  Maar alhoewel dit voor ons mensen een nachtmerrie scenario lijkt, gebeurt dit op kleinere schaal ook bij u in de buurt!

Soms komt er iets langs in de biologie wat ons denken compleet op zijn kop zet. Ik bedoel dit vrij letterlijk. Want voor denken, leren, reageren, anticiperen, heb je toch hersens nodig, of op zijn minst hersencellen? Wat is een mens of dier zonder? Maar niets is minder waar. Ik deel het fascinerende verhaal van slijmzwammen, waarvan Heksenboter (foto’s) er eentje van is.

Laten we beginnen met te duiden wat een slijmzwam is , maar vooral wat het niet (meer) is. In de biologie worden organismen ingedeeld (geclassificeerd) die een zekere verwantschap met elkaar vertonen. Zo worden een Ui en een Boterbloem ingedeeld onder het rijk der planten. Een Kip en Naaktslak onder de dieren, en de Zwavelzwam en Vliegenzwam (rood met witte stippen) onder de schimmels.

Slijmzwammen

Slijmzwammen horen in geen van drieërlei categorieën thuis. Het zijn dus GEEN zwammen/paddenstoelen. Men dacht vroeger dat het schimmels/zwammen waren, vandaar de naam. Ze worden echter nu ingedeeld bij de vergaarbak voor organismen: de Protisten. Zonder dit verder uit te diepen, gaan we door met de Slijmzwammen.

De slijmzwam is in essentie een ééncellig organisme. Andere eencellige organismen zijn bijvoorbeeld bacteriën. De microscopisch kleine eencellige slijmzwam bestaat vereenvoudigd uitgelegd uit een omhulsel (celmembraan) met daarin een vloeistof (plasma) en wat organellen (celkern met DNA erin o.a.). Ze zijn vormloos en amoebe (blob) achtig. Ze eten nog kleinere organismen of afval door dit in te sluiten in hun ‘lijf’/cel. Daarna wordt het verteerd/opgelost en daar onttrekt de slijmzwam zijn energie uit.

Nog even voor de duidelijkheid en wellicht ten overvloede voordat we verder gaan. Een slijmzwam is dus een microscopisch klein eencellig organisme. Het bevat derhalve GEEN andere gespecialiseerde cellen zoals bloedcellen, spiercellen of hersencellen. Het is een bewegende zak met vloeistof, simpel gezegd.

We nemen even een zijstap. Neem een mens of hond. Deze bestaan uit ontelbare cellen, welke ook nog verregaande specialisaties vervullen. We kennen bloedcellen, huidcellen, hersencellen en ga zo maar door. Geen van de cellen kan apart van elkaar overleven (in de wilde natuur). Het functioneert als geheel. Haal hersencellen weg en het organisme als geheel zal niet overleven. Evenzo zonder bloedcellen of huidcellen. We draaien de zaak nu om en gaan terug naar de eencellige slijmzwammen.

Maar wat zien we nu op de foto’s? Dit lijkt me toch niet een microscopisch kleine eencellige? Alhoewel de schaal van de foto enkele cm’s is het gele snot een levende slijmzwam op een bosbodem (deze week gefotografeerd). Zeker in dit jaargetijde kun je ze vinden in vochtige milieus op levende en dode planten in bv bossen en bosjes. Op de foto zit ‘het’ op gras en haarmos.

Onder bepaalde omstandigheden doen de eencellige slijmzwammen iets merkwaardigs (soort zoekt soort). Ze zoeken elkaar op, en gaan letterlijk in elkaar op en vormen een levende kolonie. Duizenden, miljoenen wellicht. Er ontstaat een zichtbaar macroscopisch organisme van soms enkele centimeters in doorsnee, geel en slijmerig. Opnieuw één grote zak met plasma en duizenden/miljoenen celkernen. Verder niets, geen hersencellen, geen spiercellen, geen bloedcellen, niets, nakkes, nada. De zak/blob kan bewegen en doet dat ook. Het zoekt naar de meest voedselrijke plekken. Het gaat niet snel, maar met een timelapse opname kun je dat gemakkelijk vaststellen. Als je zelf een slijmzwam hebt gevonden en je zou dagelijks teruggaan zal je ontdekken dat hij zich inderdaad verplaatst, groeit of verdwijnt!

Hoe kan een zak met plasma gericht en als geheel bewegen? De wetenschap heeft sinds een jaar of tien de slijmzwammen op de korrel. Wereldwijd worden allerlei experimenten gedaan met slijmzwammen. Wat blijkt? Slijmzwammen bezitten intelligentie. Ze kunnen leren en anticiperen. Ze zijn zelfs in staat om ingewikkelde wiskundige problemen op te lossen. Voor de laatste keer: ze bezitten GEEN hersencellen of neuronen en al helemaal geen hersens!! Het is een vormloze zak met plasma. Hoe kan zoiets intelligent zijn? En wat zegt dat over onze eigen intelligentie of die van je huisdier? Want zonder hersens kan het dus ook. Ik was zo gefascineerd door dit onderwerp dat ik binnenkort een slijmzwam als huisdier ga nemen, iets wat in onderzoekscentra al veelvuldig gebeurt.

Maar wat heeft de wetenschap tot nu toe ontdekt? Ten eerste zijn slijmzwammen in staat om doolhoven op te lossen. Leg bij de start en de finish van het doolhof wat lekkers te eten voor de slijmzwam en ze kiezen steevast de kortste route in het doolhof. Probeer hier eens je gedachten om heen te krijgen. Maar het wordt gekker. Slijmzwammen zijn in staat om het wiskundige handelsreizigersprobleem op te lossen. Neem 8 steden in een willekeurig of denkbeeldig land. Wat is de kortste (handels)route tussen de 8 steden? De mogelijkheden zijn natuurlijk legio. Maar de slijmzwam kraakt het probleem. Nog gekker. Indien je een slijmzwam blootstelt aan een stressor, bv koude door een ventilator, krimpt hij ineen (geen enkele receptor zoals wij die kennen aanwezig!). Doe de ventilator uit en hij gaat weer exploreren. Als je dit om het uur doet, zeg 9 keer achter elkaar, en daarna bij de 10^e keer de ventilator bewust uitlaat, zal de slijmzwam op basis van 9 eerdere ervaringen al ineenkrimpen voor het moment dat de ventilator aangaat. Het heeft geleerd en anticipeert! Ook kunnen delen van een klont slijmzwam geleerde ervaringen doorgeven aan een verse klont slijmzwam. Huh? Ja echt waar! Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat dit allemaal waar kan zijn? Wat weten wij eigenlijk van de biologie of van de levende natuur? Klopt het beeld wat wij hebben van intelligent gedrag wel? Is jouw huisdier intelligent als ie om eten vraagt en is hij zich daar bewust van of is het in essentie niet beter af dan een slijmzwam? Zijn wij een afgeleide van een slijmzwam (sommige wel natuurlijk..).

Stel je zou een slijmzwam als huisdier hebben (wat ik ga proberen). Ik geef m elke dag om 8 uur eten. Ik praat tegen hem, ik zorg dat hij het niet te koud krijgt. Ik bescherm m tegen andere organismen en vier zijn verjaardag elk jaar (met visite) en wat extra lekkers. Ik ga aan hem hechten, het is mijn slijmzwam!

Maar alle gekheid (alhoewel). Slijmzwammen kunnen ook weer verdwijnen. Ze kunnen in bepaalde omstandigheden sporen vormen (als van een echte paddenstoel) en weer tijdelijk verder leven als onzichtbare eencellige, totdat de omstandigheden weer gunstig worden voor kolonievorming.

Tenslotte wat van die bizarre en mindblowing experimenten waarover ik sprak (zie vooral laatste link). Voor nu ben ik toe aan een borrel, een sterke….

Groentjes!

PS: ik noem ‘het’ Hetty