De wilde eend, wie is er niet mee groot geworden? Zijn verschijning is zo alledaags, dat je haast voorbij gaat aan de talrijke geheimen die hij in zich draagt. Vandaag zwemmen we een stukje mee, jij ook?

Door David Sluis

Eenden kennen een bijzondere levenswijze in velerlei opzichten. Bij schrijven van dit artikel (okt 2020) hoor ik vanuit de woonkamer allerlei ‘bronstige’ fluit, knor- en piepgeluiden, afkomstig van de eenden. Bij eenden worden de paartjes in het najaar gevormd, en dat kan er heftig aan toe gaan. De wilde eend is daar geen uitzondering op. Meestal zwemmen meerdere mannetjes zenuwachtig rond in nabijheid van een vrouwtje.

Als je goed kijkt dan kun je waarnemen dat de wilde mannetjes eend een aantal zeer bijzondere lichaamshoudingen kan etaleren, die je niet verwacht. Dit heeft alles met de balts te maken. Gedreven door hormonen willen ze indruk maken op de vrouwtjes. Zowel hun lichaamshouding alsmede hun verenkleed is daarbij functioneel.

Laatst fietste ik door het Darwinpark (hoe toepasselijk..) te Zaandam, en jawel; wilde eenden op de versiertoer. Ik had mijn camera bij me, en schoot een aantal foto’s die e.e.a goed illustreren. We kijken naar de eenden tussen het bovenste frame van de brugleuning.

Het lijkt bijna alsof de foto’s ‘geshopt’ zijn, maar dat zijn ze zeer zeker niet. De wilde eend is tot gekke dingen in staat. Je ziet drie mannetjes met daarachter een vrouwtje. De mannetjes hebben een prachtkleed, die ook geheimen kent, waarover straks meer. Eerlijk gezegd, vind ik de smaragd groene kop van de wilde eend één van de mooiste in het vogelrijk.

Rechtsonder in beeld, zie je een wilde eend zo als je hem normaal kent. Maar, hee, wat doen die anderen gek? De linker lijkt wel in elkaar gevouwen. Dat klopt, deze houding heet de ‘kort hoog’ houding. Maar let op, het gaat razendsnel, in minder dan een halve seconde. Wat de eend nu goed toont, is de z.g. spiegel in het verenkleed. Zie je die blauwe veren, juist die ja. Dit is een belangrijk signaal naar de vrouwtjes toe. Net zoiets als het ‘opdirken’ van mensen mannen. Maar dan die andere wilde eend. Het lijkt wel alsof hij een salto achterwaarts wil maken. Ook dit is een typische beweging die vele eenden soorten maken. Ze smijten razendsnel hun kop achterover en komen daarbij bijna los van het water. Ook dit gaat heel snel. Het bruine vrouwtje op de achtergrond zwemt ook anders dan anders. Met een lage kop probeert het vrouwtje duidelijk te maken welk mannetje favoriet is, en je begrijpt dat lokt weer e.e.a. ander uit bij de andere heren in het gezelschap. Een goede raadgever zijn de merkwaardige piep, knor en fluitgeluiden die er meestal bij gepaard gaan, dan wordt het opletten geblazen. Dit baltsen kan wel enkele weken/maand duren, dus gaat dat zien!

Op een gegeven moment krijgt een mannetje toegang tot een vrouwtje, alhoewel de vrouwtjes soms bijna of letterlijk verzopen worden door agressieve mannetjes waar ze niet van gediend is. De hormonen gieren in het rond en ook de mannetjes zijn soms niet mals tegen elkaar. Indien het vrouwtje haar eenden hartje heeft verpand aan een mannetje wordt het vrouwtje met een heuse penis bevrucht. Er zijn zeer weinig vogels(families) die een penis bezitten, de meeste vogels hebben een cloaca die wordt gebruikt voor zowel bevruchting als ook de ontlasting. Zo niet de (wilde) eenden. Als er een echtpaar is gevormd gaan ze vreedzaam de winter in.

We maken een sprongetjes, naar het vroege voorjaar. Het zonnetje gaat weer schijnen. De vrouwtjes eenden zijn niet gedurende de gehele winter ‘zwanger’ geweest, maar de ontwikkeling van de eieren vindt pas echt plaats in het voorjaar. Gedurende al die tijd is het eenden echtpaar bij elkaar. Ze zoeken nu een geschikt plekje voor een nest, meestal in de oever, tussen hoge grassen, maar in bomen broeden ze ook wel eens. Het mannetjes bewaakt het nest/ territorium terwijl het vrouwtje de eieren (ca 10) uitbroed. In korte tijd komen de eieren achter elkaar uit. Het vrouwtje verlaat het nest, en neemt alle zorgtaken verder op zich. Het mannetje pakt zijn biezen en is weer vrijgezel tot het komend najaar.

Maar dan gebeurt er iets wonderlijks. De eens zo mooie mannetjes wilde eend is ineens verdwenen uit het ‘straatbeeld’, tenminste zo lijkt het. Waar zijn ze gebleven? Zijn ze weggetrokken naar Ibiza om daar nog even hedonistisch te leven? Nee! Wat er gebeurt is dat de mannetjes hun prachtkleed verruilen voor een kleed wat er (bijna) exact hetzelfde uitziet als de vrouwtjes. Dit heet, het eclips kleed. Eclips betekent zoiets als verhullen, denk hierbij aan bv aan een zons-verduistering (zonne-eclips). Het beste waar je nog aan kunt herkennen dat dit mannetjes zijn, is de kleur van de snavel en het feit dat sommige (schijnbare) vrouwtjes geen pulletjes bij zich hebben? De snavel van het mannetje blijft gelig, die van het vrouwtje oranje/bruin.

Maar wat is de functie van deze verkleedpartij? Nou, met een bruinig verenkleed val je minder op, voor predatoren. De natuur is ingenieus, vind je niet? Na het broedseizoen, verruild het mannetje weer zijn bruine pak, voor zijn schitterende prachtkleed, we spreken van ruien. Ook de vrouwtjes moeten ruien en in deze periode zijn de eenden kwetsbaar. Door het wisselen van o.a. vleugelveren (hand en slagpennen), zijn ze letterlijk vleugellam en kunnen dus niet vliegen. Om de kans op predatie te verkleinen, scholen de eenden in grote groepen samen, op meestal wat grotere wateren.

Na de rui, zien zowel mannetje als vrouwtje er weer als nieuw uit, en kan het hele verhaal, van voor af aan beginnen. Piep knor, hoor ik buiten, als dat maar goed gaat…

Groentjes!