De eigenzinnige jazzdrummer Han Bennink, geboren in Zaandam, viert vandaag zijn 82ste verjaardag. Hij deelde het podium met jazzlegendes als Dexter Gordon, Sonny Rollins, Nina Simone en Eric Dolphy. Bennink staat nog steeds op het podium, nog altijd met evenveel improvisatie, humor en absurdisme als vroeger.

Bennink maakt deel uit van de zogenoemde “grote drie”. En nee, dan hebben we het niet over het literaire trio Hermans, Mulisch en Reve, maar over de grondleggers van de geïmproviseerde jazz: Misha Mengelberg, Willem Breuker en Han Bennink.

Geestverwanten

Voordat we ons verdiepen in de geïmproviseerde jazz van Bennink, keren we terug naar Zaandam in de jaren ’40. Han, zoon van slagwerker Rein Bennink, begon in deze tijd thuis met drummen op een houten keukenstoel, gebruikmakend van een lege fles als bekken. Later kwamen daar een trommel en hi-hat bij, met oude drumstokken van zijn vader.

Na enkele jaren podiumervaring samen met onder andere zijn vader, en naam te hebben gemaakt als 17-jarige met een drumsolo geïnspireerd door Sonny Rollins’ “St. Thomas”, deed hij inspiratie op in New York, de bakermat van bebop — een complexe jazzstijl gekenmerkt door ingewikkelde harmonieën, snelle tempo’s en een focus op solo-improvisatie. Hier zag hij hoe Ornette Coleman en John Coltrane speelden tijdens een periode waarin ze experimenteerden met free jazz.

Betoverd door hun onvoorspelbare maar toch strakke spel, keerde Bennink terug naar Nederland, waar hij samen met geestverwanten, pianist Misha Mengelberg en saxofonist Piet Noordijk, het Misha Mengelberg kwartet oprichtte, samenwerkend met verschillende bassisten. Midden jaren ’60 ontwikkelde dit kwartet zich tot één van de meest opwindende jazzgroepen in Europa, met een nieuwe sound die spanningen tussen bebop en vrijere geluiden verkende.

Shockerende Improvisatie

Maar het kon Mengelberg en Bennink niet vrij genoeg. Ze voegden saxofonist Willem Breuker toe aan de groep, tot onvrede van Noordijk. De vrijgevochten koers die de groep met Breuker prefereerde, voelde hij zich niet thuis. In 1967 richtte het drietal het Instant Composers Pool Orchestra (ICP Orchestra) op. Het ICP staat bekend om zijn improvisatiegerichte aanpak, waarbij de muzikanten zowel composities van leden van de groep als ter plekke geïmproviseerde stukken spelen. Het collectief heeft door de jaren heen verschillende formaties gehad, maar altijd met Bennink op de drums. Ze spelen nog steeds een belangrijke rol in de Europese avant-garde jazzscene, maar zonder de overleden Mengelberg en Breuker.

In de daaropvolgende jaren was hij betrokken bij verschillende muziektheaterproducties, waaronder Kaïn & Abel en Oltre Tomba, en speelde hij een cruciale rol in de ontwikkeling van een eigentijdse vorm van muziektheater.

Benninks soloprojecten zijn misschien wel het meest bijzonder vanwege zijn innovatieve aanpak van percussie, waarbij hij zowel conventionele als onconventionele technieken gebruikt, zoals het slaan met een stok in zijn mond terwijl hij met een andere stok ertegen slaat. De een ziet het als ’teringherrie’ en de ander ziet het als de puurste vorm van freejazz.

Orkaan-redacteur Piet Bakker schreef in september 2019 een column met zijn herinneringen aan Han ‘animal’ Bennink toen hij ook optrad in Zaandam. En twee jaar geleden, ter gelegenheid van Bennink zijn 80e verjaardag, keerde hij terug naar zijn geboorteplaats om in de Vermaning aan de Westzijde op te treden met het programma ‘Allemachtig Han Bennink 80‘.

Door: Nick Boeske (De Orkaan). Info: eerdere artikelen, Nederlands Jazz Archief en Jazz Helden. Foto: gemeentearchief Zaanstad (Ronald Peeters, De Typhoon, 23 oktober 1989 -Noord-Hollands Dagblad Krantencollectie).