De bezoekers van Cafetaria De Haaven (Havenstraat Zaandam) moeten het herkennen: zomaar een stukje spoorlijn langs de weg. Van niks naar nergens. Het zijn de resten van de eerste Zaanlijn.
Peter de Vries, oprichter van het Hembrug Museum, en Ruud Meijns van Historische Vereniging Zaandam gingen op zoek naar de geschiedenis van deze eerste spoorlijn door Zaandam.
Er zijn twee bruggen over het Noordzeekanaal geweest; twee Hembruggen. De eerste werd in 1887 gelijktijdig met de spoorlijn tussen Zaandam en Amsterdam in gebruik genomen. De spoorlijn had een ander traject dat meer naar het oosten lag, de tweede Hembrug werd in 1907 in gebruik genomen.
De eerste Hembrug, foto hieronder, werd in 1910 gesloopt.
Het eerste traject van de Zaanlijn richting Amsterdam liep vanaf het station richting Havenbuurt. Dan over de brug die over het water ligt dat van de Voorzaan naar de Schiethaven loopt, en verder achter de huizen van de Havenstraat richting het Noordzeekanaal. Van die lijn zijn aanwijzingen te vinden op foto’s en op kaarten. Bijvoorbeeld die hieronder.
Op deze kaart uit 1922 zijn beide spoorbanen nog goed te zien. De baan van de 1e Zaanlijn, de meest rechtse, werd nog gebruikt voor de bevoorrading van de Artillerie Inrichting.
Daarvoor moest de Provincialeweg worden overgestoken en het verkeer werd dan met vlaggen gewaarschuwd en stilgezet tot de locomotief met aanhang voorbij was. Onder de bedoelde kruising. Links van het midden is nog een hek te zien waarmee de spoorlijn werd afgesloten. Het is meer symbolisch alsof een ander met zijn locomotief hierover zou gaan rijden.
Peter de Vries, oprichter van het Hembrug Museum, en Han van Lokhorst hebben jaren geleden een verzoek ingediend bij de gemeente om een informatiebord te plaatsen bij het laatste restant van deze spoorlijn. Dat ligt vlak voor de snackbar aan het begin van de Havenstraat. Op dat verzoek heeft Peter de Vries nooit wat gehoord, ook niet nadat hij er nog eens over heeft gebeld.
Regelmatig verdwijnen er stukjes geschiedenis uit Zaandam waar je dan alleen nog bij toeval eens aan wordt herinnerd. Een bordje met een kaartje, op een redelijk formaat en weerbestendig zou al heel wat helpen.
Als slot een foto van één van de bewoners van de Havenbuurt: Ruud Klopper, zittend op een wissel van deze verdwenen lijn. Rechts de achterzijde van de huizen aan de Havenstraat.
Lees ook de herinneringen uit de Havenbuurt die ook over deze verdwenen spoorlijn gaan.
foto’s: Gemeentearchief Zaanstad, Artillerie Inrichtingen Hembrug.
Erg leuk , dit artikel over de goederenlijn naar de Artillerie Inrichtingen, het latere Eurometaal. Ik heb nog met Peter gewerkt in mijn (korte) Eurometaal periode! Mooi mens en altijd bezig!!
Een bijzonder stukje spoor inderdaad!
Bij Wormerveer heeft tot 1983 (?) ook een industiespoor gelegen.Dat takte even ten noorden van station Wormerveer af en ging via de Provinciale weg richting de kade aan de Zaan.
Helaas werd dit spoor al niet meer gebruikt in mijn jonge jaren.
En in tegenstelling tot het voormalige goederenlijntje in Zaandam is er in Wormerveer niets meer van terug te vinden.
Volgens mij al begin jaren 70 buiten gebruik. De rails zijn in de jaren daarna weggehaald. Liep aan de Zaanweg tussen de panden van Spekman en Zaanlandsche Schoenwinkel door. Alleen aan de ligging van de achtertuinen van de woonhuizen tussen Provinciale Weg/Esdoornlaan en Zaanweg is nog te zien hoe het spoor gelopen heeft. Voor de rest is er inderdaad niets van terug te vinden. Ik heb 'm ook nog zien rijden, met een mannetje met een vlag ervoor om het verkeer te te doen stoppen.
Zie o.a. hier:
https://www.zaans-industrieel-erfgoed.nl/index.html?pages_4/historie_zaanse_spoorwegen.html&main_frame
Erg leuk artikel over het goederenlijntje naar de AI! Mijn grootouders woonden aan de Havenstraat en ik zag het treintje vaak rijden; bij het oversteken van de Provinciale Weg moest er door de `Sik` (een NS-locomotor) altijd hard gefloten worden, met het kenmerkende `mekkerende` geluid van de uitlaatfluit. Een en ander maakte zo´n indruk op mij, dat ik op de vraag van onze kleuterschooljuf (´De vier wieken´, Koning Williamstraat) antwoordde, wat ik later graag wilde worden: ´rangeerder op een Sik!´). Juf snapte daar niks van en klasgenootjes wilden dokter, piloot of stewardess worden.
Ik ben na mijn pensionering als leraar Duits aan het Zaanlands Lyceum toch nog rangeerder op een `Sik`geworden; bij de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik.
De goederenwagon op de foto bij het gedichtje is dus het laatste van het stukje spoor naar de Artillerie-inrichting.
https://www.deorkaan.nl/50woordenfotogedicht-verloren-spoor/
Op het terrein van de oude munitie- en wapenfabriek (AI) staat ook nog het laatste stuk van de Hembrug, een deel van de draaischijf. Allemaal vergane spoor-glorie.
Dit zijn de resten van de goederen lijn die naar de menutie fabriek hembrug leidde en liep daar dood was een aftakking van de spoorlijn over de hembrug
Nooit geweten dat de lijn naar de A.I. Hembrug een hoofdlijn was naar de eerste Hembrug. Ging in mijn jeugd vaak kijken hoe een Sikje van NS - een kleine rangeer lok - welgeteld één goederenwagon naar de fabriek bracht en onder langdurig gefluit de provinciale weg overstak met ook man met rode vlag!
Was ook bij ons op de Prins Hendrikkade luid te horen. Op mijn modelspoorbaan rijdt ter Herinnering een. Sikje van Roco.
Mooi! Ik wist dat niet, zal er eens op letten als ik er weer eens langskom voor een "guilty pleasure" ;-)
Het tracé is nog volledig intact, als pad tussen de Havenbuurt en de volkstuinen, en het "Verloren Spoor" op het Hembrugterrein. Daar staat zelfs nog een treinwagon.
Frank toch!