Voor de meeste Nederlanders zit er dankzij Pinksteren een extra lang weekend op. Mensen hebben de gelegenheid gehad om te dansen op festivals, een bezoek brengen aan de kerk of lekker thuis te ontspannen. Sommige inwoners van de Zaanstreek voegen nog een extra vrije dag toe aan dit weekend, namelijk Pinksterdrie.

Voor alle import Zaankanters en voor inwoners die het zich niet meer herinneren: wat is Pinksterdrie en wat gebeurde er op deze dag?

De Zaanstreek viert Pinksterdrie als een extra vrije dag na het pinksterweekend, als herinnering aan de bloedige overwinning die tijdens de Pinksterdagen van 1574 -volgend jaar 450 jaar geleden- op de Spanjaarden werd behaald. Daarmee werd de opmars van de Spaanse troepen gestuit. Dat was niet ter hoogte van de Zaanse Schans maar in de Zaanbocht.

Liever luisteren?

Zaanse strijd tegen de Spanjaarden

Het boekje “Waarom viert de Zaanstreek derde Pinksterdag?” van J.B. Boer van der Leij uit 1874 (later heruitgegeven door Heijnis en Schipper) bevat het verhaal van hoe deze strijd is verlopen. De oorlog met Spanje begon in 1568, maar in 1572 werd de situatie in de Zaanstreek nijpend toen Haarlem belegerd werd en de Spanjaarden de schans in Zaandam bezetten. Assendelft viel ook onder Spaans gezag. In het voorjaar van 1574 verdreef kapitein Kleinsorg de Spanjaarden van de schans. Als reactie trok Alva (Spaanse generaal en landvoogd van de Nederlanden) zijn troepen ook terug uit Jisp, Wormer en Wormerveer om te vechten tegen Lodewijk van Nassau. Hoewel de Staatse troepen de Zaanstreek herbezetten, keerden de Spanjaarden snel terug en vestigden zich eind mei opnieuw in onder andere Assendelft en Zaandam. De spanning liep hoog op, vooral toen er berichten kwamen over een geplande aanslag op Waterland vanuit Amsterdam.

Op 30 mei rukten twee militaire eenheden van 3.000 man op naar Waterland. Een van deze groepen richtte zich op Purmerend en veroverde de schansen bij Ilpendam en Purmerland. De andere eenheid trok naar Wormer. Het was nog vroeg in de ochtend toen ze het dorp naderen. Een boer genaamd Egge Haantjes en zijn dienstmeid waren aan het melken op het land. Toevallig keek de meid om zich heen en zag mensen aan de overkant van de Zaan. Ze waarschuwde de boer. Hij haastte zich naar het dorp en sloeg alarm. Samen met drie anderen legde hij een praam (boot voor binnenwateren) dwars over de weg en blokkeerde deze. Een van hen vuurde een schot af op de vijand. Zij hielden halt om te overleggen wat ze moesten doen.

In de tussentijd kwamen alle inwoners van Wormer in actie. Sommigen zelfs bewapend. Ook vanaf de schans op het Kalf snelden ze, onder leiding van kapitein Kleinsorg, te hulp. De Spanjaarden werden verslagen en vluchtten richting Assendelft. Er vielen veel slachtoffers en er werden 290 gevangenen genomen.

Dit alles gebeurde in 1574 op Eerste Pinksterdag. Op Tweede Pinksterdag vergaat het de Spanjaarden niet beter in Purmerend. Ook daar worden ze teruggedreven en moeten ze vluchten naar Amsterdam. De strijd was (voorlopig) voorbij en op de schansen werd feestgevierd. Het Pinksterfeest werd met een dag verlengd. Sindsdien viert de Zaanstreek een derde Pinksterdag.

Bokkie kopen in Purmerend

Pinksterdrie wordt ook wel ‘Bokkiesdag’ genoemd. Je kon in Purmerend namelijk een ‘bokkie kopen’ (wat diverse mensen ook deden) of gewoon op de veemarkt rondlopen. Die markt verdween rond de eeuwwisseling na het uitbreken van de gekke-koeienziekte. Op het industrieterrein van Purmerend is overigens nog wel een veemarkt. Maar de tocht op Pinksterdrie wordt niet meer gemaakt.

De tocht naar Purmerend werd vastgelegd op 8mm en gedigitaliseerd door De Orkaan. Het is het derde deel uit één film (deel 1 over het oude station Zaandam en deel 2 over de treinreis door o.a. het Westzijderveld). De beelden zijn gemaakt door Egon Blaes (1918-2007), schoonvader van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Hij woonde in de Stationsstraat, en filmde behalve zijn familie ook zijn omgeving (zijn vrouw in de blauwe jurk is in het begin te zien). Hieronder unieke beelden van die veemarkt op derde Pinksterdag 1971.