Het Hembrugterrein; vanaf eind 19^e eeuw het staatsbedrijf waar wapens en munitie in elkaar werden geknutseld. Inmiddels heeft het plaatsgemaakt voor horeca, werkplaatsen en een evenementenlocatie. Daarnaast zit er ruim een maand… de redactie van De Orkaan.

Illustrator Jacques Veth maakte tekeningen van de gebouwen op dit geheimzinnige terrein. Vanaf volgende week maandag exposeert hij zijn tekeningen in de publiekshal van het Stadhuis van Zaanstad. De expositie draagt de toepasselijke naam ‘Het kruitvat van Zaandam’. Wij namen alvast een kijkje. 

Jacques Veth begon zijn tekentocht over het Hembrugterrein rond 2010. Een beetje illegaal was dit wel, aangezien het terrein toen nog niet was opengesteld voor publiek. Veth kreeg als één van de eersten toegang tot het terrein. Dit heeft alles te maken met een ontmoeting met Peter de Vries van het toenmalige Hembrugmuseum. De Vries kende namelijk toevallig de opa van Veth, een voormalig werknemer van de Artillerie-Inrichtingen. Veth:

‘Toen waren alle deuren heel gauw open om tekeningen te gaan maken. Ik kon bijna overal heen, maar op sommige plekken mocht ik niet komen. Van het één rolde het in het ander. Ik vroeg of ook anderen dat mochten, maar het antwoord was: ‘Nee, alleen jij. Jouw opa heeft hier gewerkt, dus dan heb je een voorsprongetje.’ 

Geheim achter de bossen

Het resultaat is zo’n vijftig tekeningen, waarvan ongeveer de helft zal worden tentoongesteld. De expositie wordt aangevuld door stukken uit het Gemeentearchief. Dit zijn voornamelijk bouwtekeningen van het Hembrugterrein uit een sinds kort online gepubliceerde collectie. Op deze manier staan de tekeningen van Veth en de bouwtekeningen van desbetreffend gebouw zij aan zij.

Onder de afbeelding gaat het artikel door.

Voor dit project combineerde Veth zijn passie voor tekenen en fotografie. Wanneer hij een gebouw op het oog had maakte hij eerst een foto van het gebouw, waarna hij later in alle rust aan het tekenen ging. 

‘Ik hou gigantisch van tekenen natuurlijk. Daarnaast hou ik ervan om monumentale gebouwen te tekenen. Ik zie al heel gauw, door mijn fotografie-inzicht, dat wel en dat niet. Ik weet wat wanneer iets prachtig is om het uit te werken tot tekening. De monumentale architectuur van het Hembrugterrein vind ik schitterend. Zeker ten opzichte van het hedendaagse, wat vooral beton, beton en nog eens beton is. Het geheim achter de bossen, zo zie ik het Hembrugterrein.’ 

Instortingsgevaar

Toen Veth begon met het maken van de tekeningen lag het Hembrugterrein er niet goed bij. Voor Veth eerder een aanmoediging om te gaan kijken dan een reden om het niet te doen.

‘In heel veel gebouwen zaten bijvoorbeeld nog kranen aan de wanden of lagen oude leidingen. Hierdoor konden giftige stoffen vrijkomen als lood en mosterdgas, dit moest nog allemaal weggehaald worden. In sommige gebouwen was er sprake van instortingsgevaar, dat is voor mij een reden om het juist wel te doen. Dan zie je dat brokkelige gesteente. Waar een ander afstand neemt kom ik juist dichterbij.’

Onder de afbeelding gaat het artikel door.

Helaas voor ons heeft Veth geen tekening gemaakt van Gebouw 91, het Patronenmagazijn, oftewel de huidige redactie van De Orkaan. De omstandigheden moeten dan ook perfect zijn om voor het tekenen een gebouw op de gevoelige plaat te leggen.

‘De ligging, het lichteffect van de zon en de hoekgraad. Dat vond ik dan op dat moment misschien niet ideaal. Zo heb ik weleens een gebouwtje overgeslagen, maar dat zegt niet dat ik het de volgende keer niet op papier heb. Het plaatje moet kloppen en dan let ik er ook op hoe het gebouw erbij ligt.’ 

Vijftig jaar Zaanstad

Wellicht dat Veth in de toekomst nog eens bij ons langskomt voor een tekening van het Patronenmagazijn. Voor de expositie zal dit in ieder geval te laat zijn. Die is namelijk tot 14 maart te zien.

‘Toen Zaanstad een oproep voor een expositie in het Stadhuis voor het vijftigjarig bestaan deed, dacht ik ‘ja, dit is het. Het Hembrugterrein hoort gewoon bij Zaanstad.’ Toen heb ik mij gemeld en is het balletje gaan rollen.’

Onder de afbeelding gaat het artikel door.

Aimée Klerk, medewerker archieven & collecties bij het Gemeentearchief, legt uit waarom de expositie toch iets later te zien is.

‘Voor deze tentoonstelling hebben we contact gehad net voordat Zaanstad vijftig jaar bestond. Toen vroeg hij (Veth red.) of het een leuk idee is om deze tentoonstelling ter gelegenheid van het jaar dat we die viering hebben te organiseren. Nou zitten wij altijd al een tijdje vol met die tentoonstellingen dus we moesten het even uitstellen. Ook een reden is dat we pas net alle bouwtekeningen hebben beschreven, waarmee we de tentoonstelling aanvullen.’ 

Momenteel zijn Veth en Klerk nog druk bezig met het inrichten. Maandag 13 januari wordt ‘Het kruitvat van Zaandam’ officieel geopend. De inloop is vanaf 16.00 en toegang is gratis. Naast Jacques Veth zullen ook gemeentearchivaris Jan van der Male en wethouder Harrie van der Laan aanwezig zijn. Laatstgenoemde zal de expositie openen.

Vooruitlopend op een tekening van Jacques Veth van Gebouw 91, oftewel de redactie van De Orkaan, maakten wij alvast een (digitale) tekening van het pand.

Door: Rick Nieborg.