Tussen 2017 en 2020 plaatsten we 100 (honderd!) keer een aflevering van de Geveltoerist: De Orkaan (vaak een Orkaan-lezer) keek omhoog en zag een oude bestemming op de gevel. Erfgoed is vooral goed kijken. We zien nog steeds veel gevels met een geschiedenis. Dus vanaf deze week: The Return of The Geveltoerist!

Deze week: Kindertehuis Oosterweide (Provincialeweg 52, Zaandam).

De panden staan op de nominatie om gesloopt te worden, wat er nu gebeurt is onduidelijk maar het lijkt op tijdelijke bewoning. Naast de deur van nummer 52 hangen waarschuwingsborden om het pad niet te betreden.

Maar hoe komt ‘Oosterweide’ aan de westkant van Zaandam? Een stuk verderop aan de Provincialeweg ligt Villa Westerweide, en dat is een logische plek. Het bordje hing dan ook eerst aan de gevel van de originele Oosterweide, en dat kindertehuis lag aan het Grote Glop aan de Oostzijde, ten zuiden van de Bernhardbrug. In de tweede helft van de jaren ’60 werd het pand gesloopt om plaats te maken voor de nieuwe oprit voor de Bernhardburg.

Oosterweide aan de Oostzijde werd gebouwd in 1804. Het gebouw werd als ‘Weeshuis’ in gebruik genomen, dat betekende toen dat oude mensen die niet meer voor zichzelf konden zorgen er terecht konden. In 1920 verkocht de Doopsgezinde Gemeente het aan stoomwasserij Aurora. Het archief:

“Daar heeft het huis ontzettend van geleden. Aan de achterzijde werd een stoomketelhuis gebouwd en inwendig is er veel aan verknoeid. Wijlen de heer Oosterveld heeft daarna de ruïne aangekocht en herschapen tot een herenhuis. Slechts korte tijd heeft meneer Oosterveld het mogen bewonen, na zijn overlijden verkocht zijn weduwe het in 1940 aan de gemeente. Tijdens de bezetting werd de zogenaamde Technische Noodhulp er in ondergebracht. Onmiddellijk na de bevrijding werd het huis in gebruik genomen ter verzorging van kinderen van politieke delinquenten en voogdijkinderen.”

Erik Schaap in ‘Oorlogspad, Adresboek van de Zaanstreek’:

“Het voormalige doopsgezinde kindertehuis Oosterweide was vanaf het najaar van 1941 het onder-komen van de nazistische Technische Noodhulp. Ter hoogte van dit gebouw werden op 10 maart 1945 vijf Alkmaarse verzetsstrijders gefusilleerd. Het was een represaille voor de liquidatie van de ‘foute’ Zaandamse waterpolitiechef Willem Ehlhardt, negen dagen eerder. Kort na de bevrijding werden er in Oosterweide NSB-kinderen ondergebracht die eerder met hun ouders vastzaten in de Stationsstraatschool.”

Oosterweide naar de Provincialeweg

Het huis aan de Provincialeweg is gebouwd in opdracht van Mr. D. Aten en M.C. Verkade (Westerweide was ook een ‘Verkade-villa’). Er was eerder een advocatenkantoor van mr. Tutein Nolthenius in gevestigd. Eind jaren ’60 werd het kindertehuis Oosterweide met als directrice mevrouw D. Boerma, die bijna 20 jaar in Oosterweide woonde. Daarna sloot het kindertehuis. Het werd de praktijk van tandarts Zwart.

In de tuin van Oosterweide stond het oorlogsmonument dat later een stukje is verhuisd en aan de kant van de Zaan is geplaatst. Er is nog doorgaand autoverkeer, de brug is nog niet verbouwd.

Oosterweide begin jaren ’60. Onder zijn de gashouders nog te zien. Links de Hofwijk en rechts bovenin de rotonde Prins Bernhardplein in aanbouw, bovenin sportvelden.

De Geveltoerist op de kaart

We hebben nu al: huisdokter, speeltuinvereniging, basisschool, een auto- lak- en spuitinrichting, RK jongensschool, school met den bijbel, kleuterschool, papier-pakhuis, kaaspakhuis, badhuis, snackbar, café, hotel, kaas-, kleding-, groente-, mode-, levensmiddelen-, supermarkt, baby-zaak, fietsen- en meubelwinkel, garage, schildersbedrijf, weeshuis, een jongelings vereeniging, kerk, synagoge, muziekhandel, ziekenhuis, apotheek, sigarenwinkel, juwelier, loodgieter, slijperij, thank-you-muurtje, watersnood-herinnering, gemeentehuis, polderhuis, warenhuis, rusthuis, torpedo bergingsvaartuig, verzekeringskantoor, gemaal, flatgebouw, bakkerij, melkinrichting en zuivelfabriek, slagerij, krantengebouw, cantine, drukkerij, papiermagazijn, sigaren-, kaas-, verf-, zeep-, veevoeder-, essence-, stijfsel- en machine-fabriek, zwembad, kindertehuis.

Verken alle gevels uit onze serie op de kaart hieronder of klik rechts boven in het venster om de kaart in een grote versie te zien. Bij elke plek is een foto opgenomen en de link om naar het verhaal achter de foto te gaan.

Door Piet Bakker. Bronnen: gemeentearchief en Erik Schaap’s ‘Oorlogspad, Adresboek van de Zaanstreek’. Foto’s: De Orkaan, Monumenten Spreken en Gemeentearchief Zaanstad. Bekijk hier alle afleveringen van De Geveltoerist.