Ter gelegenheid van de Maand van de Geschiedenis organiseert het gemeentearchief van Zaanstad een archiefqueeste. Dit unieke avontuur is een combinatie van een puzzeltocht, escaperoom en schatzoeken. De queeste vindt plaats in de verschillende ruimtes van het gemeentearchief, die normaal gesproken niet toegankelijk zijn voor publiek. Het draait allemaal om de ontdekking van een uiterst belangrijk document: het handvest van hertog Jan van Beieren uit 1423. 

Gemeentearchivaris Frans Hoving vertelt tijdens een video die wordt afgespeeld in de filmzaal van het archief:

“De harmonie van de Zaanstreek staat op het spel, er wordt zelfs beweerd dat er nooit een eenheid heeft bestaan. De enige kans om een verdeling van de dorpskernen te voorkomen, is het vinden van het handvest van hertog Jan van Beieren, dat ergens in het archief verborgen ligt.” 

De Zaalbergkast

Na afloop van de film begint de zoektocht naar het handvest, dat binnen 30 minuten moet worden  overhandigd bij de grote klok. Het puzzelen begint bij een bijzondere houten kast met allemaal kleine vakjes, de Zaalbergkast. Archiefmedewerkster Aimée vertelt dat deze kast vroeger door archivaris Johannes Albertus Zaalberg werd gebruikt om stukken op onderwerp te sorteren, in plaats van op volgorde. Hoewel dit nu een gangbare methode is, was dit destijds niet gebruikelijk.   

Schimmels

Op verdieping -2, ongeveer een halve meter onder de grond, bevindt zich de quarantaineruimte. Hier worden alle archiefstukken enkele weken bewaard en onderzocht op schimmels en ongedierte. Sommige stukken worden aangeleverd met schimmels of ongedierte omdat ze bijvoorbeeld jarenlang op een oude zolder hebben gelegen en slecht zijn onderhouden. De aangetaste stukken worden gereinigd, terwijl de andere stukken veilig in de archiefkast worden geplaatst. Het juist vaststellen van de schade op een aangetast archiefstuk, levert weer een nieuwe aanwijzing op. 

Het handvest

Met behulp van een brief van de hertog, geschreven in oud Nederlands, dien je zelf als paleograaf aan de slag te gaan om de aanwijzing te ontrafelen. De hint leidt je uiteindelijk naar het archiefdepot een paar deuren verder. In het archiefdepot, een ruimte met verschillende stellingen, worden allerlei documenten bewaard, zoals informatie van bedrijven of verenigingen. De kasten staan dicht op elkaar en zijn elektrisch bedienbaar. “Zo bespaar je veel ruimte en kun je veel documenten kwijt”, zegt Aimée. Het ziet er eigenlijk heel modern uit, niet zo oud en stoffig als je verwacht. Na enige tijd zoeken ligt uiteindelijk daar het echte middeleeuwse document: het handvest van hertog Jan van Beieren. De handgeschreven tekst op het perkament is moeilijk te lezen en het document is niet volledig meer intact, maar bevat wel een prachtig mooie rode zegel. In het document worden de handvesten van Westzaan en Krommenie bevestigd waardoor alle beweringen vervallen en de Zaanstreek voor altijd een eenheid zal blijven.  

De queeste is een zeer leuke activiteit om kennis te maken met het gemeentearchief en meer te leren over archiefstukken en de geschiedenis. De queeste duurt ongeveer tussen de 20 tot 40 minuten en is geschikt voor jong en oud.  Deelnemen aan de archiefqueeste is gratis en kan nog op woensdag 11 en maandag 30 oktober 2023. Aanmelden kan via de website van het gemeentearchief Zaanstad.  

Door Silva Honig Bron: De Orkaan, Foto’s Gemeentearchief Zaanstad