Het gemeentearchief van Zaanstad haalt bijna 13.000 afbeeldingen offline. Het gaat om ansichtkaarten, reproducties van bijvoorbeeld schilderijen en tekeningen, affiches en kalenderplaten.

Nadat een archief in Leiden € 15.000 schade opliep toen bleek dat er foto’s online waren gezet waarvoor men de rechten niet had, zijn vrijwel alle archieven extreem voorzichtig geworden.

In Zaanstad betekent het dat zo’n 10 procent van de collectie online ‘verdwijnt’ (zie afbeelding), wie ansichtkaarten of oude kalenders wil zien moet naar de studiezaal komen.

Het Gemeentearchief Zaanstad beheert ruim 164.000 afbeeldingen. Circa 127.000 daarvan waren tot voor kort via de website raadpleegbaar. Het Gemeentearchief Zaanstad heeft, net veel andere archiefinstellingen, de beschikbaarstelling beperkt. In Zaanstad gaat het om “prentbriefkaarten, reproducties van afbeeldingen, affiches en kalenderplaten.”

De Auteurswet van 1912 bepaalt dat afbeeldingen, tot 70 jaar na het overlijden van de maker, niet zonder toestemming van de maker of zijn erfgenamen (of van de degene die de rechten heeft ‘gekocht’) mogen worden gepubliceerd, ook niet op de website volgens de rechter. Daarvoor is toestemming van de maker noodzakelijk.

Het Gemeentearchief weet van het merendeel van de afbeeldingen die zij beheert niet wie de maker of auteursrechthebbende is. Volgens Gemeentearchivaris Frans Hoving is het:

“een hele uitzoekerij geweest, maar uiteindelijk hebben we besloten om een kleine 13.000 afbeeldingen niet langer op Internet te tonen. Het gaat om prentbriefkaarten, affiches en dergelijke. Dat zijn afbeeldingen die met een commercieel doel gemaakt zijn en waarvan je mag aannemen dat er nog auteursrecht op rust. Het archief gaat de komende tijd proberen om zoveel mogelijk rechthebbenden alsnog te achterhalen.”

De bal kwam in het voorjaar van dit jaar aan het rollen toen een gepensioneerde leraar die de rechten op een collectie ansichtkaarten had gekocht het archief Erfgoed Leiden en Omstreken had aangeklaagd. Het kostte het archief uiteindelijk € 15.000 vanwege de hoge proceskosten (voor de 25 ansichtkaarten werd € 75 per kaart geëist). Volgens de Volkskrant die eerder over de zaak schreef “verkeert de Nederlandse archiefwereld sindsdien in rep en roer.” Archieven zouden “honderdduizenden afbeeldingen van oude ansichtkaarten van hun website hebben verwijderd.”

Iedereen die oude ansichtkaarten op z’n website heeft gezet kan in overtreding zijn, ook niet-commerciële websites.

Dit krijg je nu te zien als je ansichtkaarten van de Zaanse Schans in het archief zoekt: 404 ’treffers’ maar allemaal (op één na) onzichtbaar online.