De Westzijde zo’n 100 jaar geleden (en wat een prachtige bomen stonden er toen…)

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit het Gemeentearchief. Bert Versteeg maakte ook de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Westzijde ten noorden van het Papenpad met de toegang tot het Bouwmanspad (Zaandam).

Westzijde bij Bouwmanspad

Voor de fototijdreis van deze week gaan we naar de Westzijde pal ten noorden van het Papenpad. Links zien we de toegang tot het Bouwmanspad, een van de weinig overgebleven paden van Westzaandam. Behalve dit pad, hebben het Wijnkanspad, Stuurmanspad, Papenpad, Kauwerspad, Hollandse Pad en het Blauwe Arendspad hun originele naam behouden.

De overige paden werden of zijn opgegaan in straten. Zo werd het Vinkepad Vinkenstraat en het Stikkelspad en Haringpad werden de Stationsstraat.

Het Bouwmanspad is genoemd naar paltrok De Bouwman die aan de Vaart stond. Wanneer deze wagenschotzager is gebouwd is nog niet achterhaald maar de molen komt voor het eerst op 8 januari 1714 in de stukken voor toen Jan Will Bouwen, vermoedelijk moet dit Jan Will Bouwman zijn, Fl 1.000,- leende en daarvoor de molen en een huis als onderpand gaf.

Op 12 april 1725 komt de molen in bezit van Jan Pietersz. Kist die de molen op 1 mei 1728 alweer verkocht. Claes Dirksz. de Jongh werd voor Fl 625,- de nieuwe eigenaar onder voorwaarde dat de molen binnen twee maanden van het erf gehaald moest worden. De Jongh verplaatste de molen naar een erf aan de Zuiderwatering, ongeveer twee kilometer zuidwestelijker als waar hij stond. De molen kreeg op zijn nieuwe standplaats de naam De Oude Bouwman en werd in 1745 gesloopt.

Nadat de molen verplaatst was liet Jan Pietersz Kist op het lege erf een nieuwe paltrok bouwen die weer de naam De Bouwman kreeg. Deze tweede Bouwman werd in 1753 gesloopt.

In het midden van de achttiende eeuw ging het zeer slecht met de houtzagerij in de Zaanstreek. Doordat de Engelsen omstreeks 1740 zeer hoge invoerrechten gingen berekenen voor bewerkt hout, was het niet meer lonend om gezaagd hout naar Engeland te exporteren. Toen 12 jaar later ook nog eens een invoerverbod van gezaagd hout naar de Zuidelijke Nederlanden werd aangekondigd, betekende dit de doodsklap voor de wagenschotzagerij. De balkenzagerij wist zich naderhand te herstellen van de klap.

Binnen een tijdsbestek van 30 jaar verdwenen er meer dan 100 houtzaagmolens uit de Zaanstreek, vermoedelijk behoorden De Bouwman en De Oude Bouwman ook tot deze molens.

De twee houten Zaanse huisjes op beide foto’s zijn nog aanwezig en hebben als adres Westzijde 222 en 232 en zijn oorspronkelijk gebouwd in 1894 en 1896. Westzijde 232 bestaat uit meerdere woningen en dragen de huisnummers 224 t/m 230 en dateren eveneens uit 1896.

Ook Westzijde 125B, op de noordelijke hoek Westzijde / Bouwmanspad, gebouwd in 1920 is nog aanwezig wat betekent dat de oude foto na 1920 is genomen.

Op de oude foto zien we ook nog een deel van Westzijde 218, dit pand had een stenen gevel met een houten klokgevel. Hier was rond 1915 J. Evenblij, beurtvaartagent van stoombootdiensten gevestigd.

Het oude pand Westzijde 218 is in 1959 gesloopt waarna er omstreeks 1970 een nieuw pand werd neergezet. In dit pand zat aanvankelijk een drukkerij, waarschijnlijk Graphitek Studio, waarvan ik een factuur vond gedateerd 19 september 1974. Tussen 1975 en 1981 was hier de dierenwinkel en aquariumspeciaalzaak van Jaap Brondgeest en tegenwoordig is hier de Tandprothetische Praktijk Zeeman.

Op Westzijde 222 bevond zich sinds 1914 de zuivelwinkel van P. de Boer. Later kwam hier fietsenmaker Van Binsbergen. Tussen 1962 en 1964 was het de verf- en oliehandel van P. Mooij en daarna hebben hier nog de fietsenhandel van Van Zaane en de Boeldaghallen van De Kloe gezeten. Het vervallen pand werd vlak na 2000 opgeknapt en werd verbouwd tot woonhuis.

Het tegenover Westzijde 222 gelegen pand Westzijde 125B was sinds 1925 de groente- en aardappelhandel van Aart Buijs, later kwam zijn zoon Jan in de zaak. De winkel werd omstreeks 1965 gesloten. Tegenwoordig is de voormalige groentewinkel een woonhuis.

Westzijde 232 tenslotte was rond 1900 het woonhuis van zaadhandelaar J.C. de Haan waarna het pand in 1904 werd verbouwd tot slagerij. 10 jaar later werd het de tabakswinkel Colorado van Jan Sint. Tot in de jaren bleef het een tabakszaak waarna het nog een aantal winkelfuncties heeft gehad, zo was het in de jaren ’80 antiekwinkel Janny’s Jumble Sale. Tegenwoordig is Westzijde 232 een woonhuis.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Molendatabase, Zaanwiki, 1100 Zaansche Molens, Gemeentearchief Zaanstad.