Wel een tijdreis, maar niet geheel onherkenbaar, de Provincialeweg heette nog Primaire Weg, en de uitbreiding van Wormerveer (de Bomenbuurt) heette Plan West. Bijna 100 jaar terug in de tijd.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Primaire (Provinciale) Weg in Wormerveer.

Primaire (Provinciale) Weg, Wormerveer

Voor onze fototijdreis gaan we vandaag terug naar Wormerveer. Op de foto zien we de Provinciale Weg met rechts de huizen aan de Esdoornlaan. Tot halverwege de 19e eeuw waren er nauwelijks doorgaande wegen in de Zaanstreek en het grootste deel van Noord-Holland. Al het vervoer ging over het water en pas in 1849 werd de Communicatieweg als particuliere tolweg van Westzaan naar de Rijksstraatweg van Haarlem naar Alkmaar bij Heemskerk aangelegd.

In Nederland bestonden er al heel lang openbare wegen die heerwegen werden genoemd en onder toezicht van de overheid stonden maar deze wegen waren onverhard. Op 21 maart 1821 tekende Koning Willem I een Koninklijk Besluit waarin stond welke wegen ‘Rijksstraatweg’ zouden worden, dit waren er 42 en deze Rijkstraatwegen verbonden de meeste steden in Nederland en met het buitenland.

In het begin van de 20e eeuw nam de provincie Noord-Holland steeds meer taken op zich, in 1917 werd begonnen met de PEN (Provinciaal Elektriciteitsbedrijf Noord Holland) en in 1920 de PWN (Provinciaal Waterleidingbedrijf Noord-Holland). In 1925 kwam het definitieve plan voor de aanleg van ‘primaire wegen’, dit werden uiteindelijk de Provinciale Wegen terwijl het Rijk in 1927 kwam met het Rijkswegenplan wat resulteerde in de aanleg van de autosnelwegen.

Met de aanleg van de primaire wegen werd in de jaren ’30 begonnen en voor de Zaanstreek waren dit onder andere de weg Amsterdam-Alkmaar, de huidige N203, geopend op 31 januari 1934. De weg bestond uit twee rijstroken en in de jaren ’60 t/m ’90 zijn een aantal stukken verbreed naar twee maal twee rijstroken.

Het Zaanse deel van de Provincialeweg is anno 2024 grotendeels in beheer van de gemeente Zaanstad.
De Wandelweg die in 1887 werd aangelegd werd in 1931 opgenomen in de primaire weg. Ook de weg vanaf Buitenhuizen, die via Westzaan, Zaandijk en de Wijdewormer naar Purmerend ging, was een primaire weg.

De woningen rechts en de achterliggende Bomenbuurt dateren uit de jaren ’30. Deze buurt, ook wel Plan West genoemd, wordt begrensd door de Provincialeweg, Fortuna Wormerveer, de Sluissloot en de Nachtegaalsloot. De straten heten Esdoornlaan, Beukenweg, Acacialaan, Wilgenkade, Lindenlaan, Meidoornlaan en Elzenstraat. Ook de Nagtegaalkade en het westelijk deel van de Paul Krugerstraat maken deel uit van Plan West.

De Nagtegaalkade ligt naast de Nagtegaalsloot en is vernoemd naar de in 1628 gebouwde oliemolen De Nagtegaal, die even ten westen van de spoorlijn aan de Nagtegaalsloot stond. De molen werd in 1852 afgebroken en achtkant en kap verhuisden naar Joure in Friesland waar hij weer als oliemolen De Nachtegaal werd opgebouwd. De Nagtegaal bleef tot 1911 olie slaan in Friesland en werd toen weer afgebroken en verplaatst naar Dinther (Noord-Brabant) om als korenmolen te dienen en is uiteindelijk in 1956 gesloopt. De schuren bleven na de afbraak in 1852 in Wormerveer staan en deze verbrandden in de nacht van 11 op 12 maart 1932.

Op de oude foto zien we boven de hoekwoning van het blokje rijtjeswoningen nog juist het dak van de Openbare Lagere school C, de latere Cor Bruijnschool aan de Beukenweg. School C werd op 22 november 1932 geopend. Deze school werd later de Christelijke Johan Boumanschool die was ontstaan door de samenvoeging van de School met den Bijbel die in 1885 was gebouwd aan het Krommenieërpad. In 1924 was het schoolgebouw aan het Krommenieerpad te klein geworden en bouwden de gereformeerden en hervormden een nieuwe school aan de Wandelweg.

In 1958 kwam er een tweede Christelijke school in de Lijsterstraat, de School met de Bijbel Noord. De twee scholen werden in 1977 samengevoegd en de nieuwe naam werd de Johan Boumanschool, Johan Bouman was vele jaren hoofdonderwijzer aan de Wandelweg. Nadat in 1979 de Cor Bruijnschool werd opgeheven kwam de Johan Boumanschool in het vrijgekomen schoolgebouw.

In de oude school aan de Wandelweg kwam de MEAO en in 1980 kwam er in de lege school aan de Lijsterstraat een opleiding voor volwassenen, de zogenaamde Moedermavo. Tenslotte ging 1995 de Johan Boumanschool samen met de R.K. Bisschop Romeroschool en de nieuwe naam werd de Toermalijn, tegenwoordig gevestigd op Noordeinde 80. De oude school op de hoek Beukenweg / Acacialaan is uiteindelijk verbouwd tot een wooncomplex.

Bekijk hier alle fototijdreizen. bronnen:,, Wikipedia,,

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Molendatabase, Wikipedia, NH Wegen.nl.