Een bekende maar tegelijkertijd onherkenbare plek in Zaandam: het sluizencomplex bij de Wilhelminabrug.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de oude Wilhelminabrug met het Havenkantoor in Zaandam.

Oude Wilhelminabrug met Havenkantoor

In deze aflevering van de fototijdreis gaan we terug naar het sluizencomplex in Zaandam. Eeuwenlang was de Hoge Dam in Zaandam de enige vaste verbinding over de Zaan. Behalve deze verbinding waren er diverse veren om van oost naar west (en omgekeerd) te komen.

De eerste brug over de Zaan was de Hoopbrug tussen de West- en Oostzijde in Zaandam die 300 meter zuidelijker dan de huidige Prins Bernardbrug lag. De tweede brug was de Zaanbrug tussen Wormerveer en Wormer. Deze brug werd op 30 november 1889 in gebruik genomen.

De derde brug was de Noorderbrug tussen het Zuideinde in Koog aan de Zaan en de Oostzijde ter hoogte van de Slachthuisbuurt in Zaandam. Deze brug werd in 1902 in gebruik genomen.

Toen de sluizen in Zaandam te klein waren geworden werd in 1901 besloten om op de plaats waar de Kleine Sluis en de Duikersluis lagen een nieuwe grote sluis te bouwen, de Wilhelminasluis. Behalve deze sluis werd er ook een nieuwe verbinding gemaakt, dit werd de Wilhelminabrug.

De brug bestond uit twee delen, een dubbele basculebrug over de nieuwe sluis en een iets westelijker gelegen ophaalbrug die over de vaarweg van en naar de Grote Sluis lag. De Wilhelminasluis en -brug werden in 1903 geopend.

Na de Tweede Wereldoorlog nam het verkeer enorm toe waardoor er vaak chaos was als de brug was geopend. De gemeente Zaandam besloot daarom in de jaren ’50 nog een brug noordelijk van de sluis te bouwen, de op 3 december 1958 in gebruik genomen Beatrixbrug.

De Beatrixbrug werd onderdeel van een belangrijke oost- west route en daarvoor werd de Gedempte Gracht doorgetrokken naar de Provincialeweg en werd begin jaren ’60 de huidige Peperstraat aangelegd. Deze verbinding werd de belangrijkste route naar Amsterdam. De Coentunnel, die in 1966 werd geopend was er dus nog niet waardoor al het verkeer met de Hemponten naar Amsterdam moest.

Toen de nieuwe oost-west verbinding er éénmaal was werd besloten om de oude Wilhelminabrug te vervangen. De nieuwe Wilhelminabrug kwam ca. 30 meter zuidelijker dan de oude brug waardoor deze in gebruik kon blijven. De nieuwe brug werd in 1965 geopend waarna de oude brug werd gesloopt.

Tussen 2014 en 2021 is de Wilhelminasluis vernieuwd en kregen de Wilhelmina- en Beatrixbrug nieuwe kleppen. Ook de genoemde ophaalbrug werd vervangen door de huidige vaste brug en het karakteristieke in 1911 gebouwde Havenkantoor werd omstreeks 1963 gesloopt om plaats te maken voor het Zaangemaal.

Dit gemaal was nodig om het water van de Zaan ernstig vervuild was en om het overtollige water van de Schermerboezem af te voeren. Het gemaal heeft twee pompen met een capaciteit van elk 750 m3 per minuut. Anno 2024 zijn er plannen om het Havenkantoor (in kleinere versie) te herbouwen.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2024: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Wikipedia, Gemeentearchief Zaanstad, De Orkaan.