Een onherkenbare Oostzijde, zo’n 125 jaar geleden en nu. Met de ‘Villa Aten’.

De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten, groen maakt plaats voor nieuwbouw. De Zaanstreek is de afgelopen decennia sterk veranderd. De Orkaan brengt dat in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

Deze ansichtkaart komt uit de privé-verzameling van Orkaan-redacteur Piet Bakker. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag de Oostzijde Zaandam, Villa Aten.

Oostzijde Zaandam, Villa Aten

In deze aflevering van de fototijdreis keren we terug naar de Oostzijde in Zaandam met de villa van Aten die tussen de huidige Halstraat en Grootscheepmakerstraat stond. Deze villa was gebouwd omstreeks 1845 door Klaas Wendelberg (1770-1849).

Klaas Wendelberg was een vermogend man en een familielid had zich laten ontvallen dat zijn oom wel erg lang naar zijn zin leefde, mogelijk omdat hij erfgenaam was. Klaas had een grutterij op Oostzijde 81, pal ten zuiden van de Zuidervaldeursluis, en was zeer ontdaan toen hij dit kreeg te horen, hij ging gelijk op zoek naar een jonge vrouw en liet voor Fl. 40,000 de villa bouwen.

In een grutterij werd boekweit verwerkt tot boekweitgort, grutjes genaamd, en vervolgens tot boekweitmeel. Naast boekweit werden er in een grutterij ook gerst en haver verwerkt en er werd voornamelijk pap van gemaakt en was een belangrijk volksvoedsel.

De grutterij in de Oostzijde was een ros- of paardenmolen en bestond al in 1684 toen IJsbrand Willemsz. Gorter eigenaar was. In 1832 was Klaas Wendelberg eigenaar en in de tweede helft van de 19e eeuw werd de grutterij door Barend en Remmert Aten gekocht. Rond 1897 werd er een stoommachine in de grutterij geplaatst en op 6 juli 1906 brak er brand uit en werd deze totaal verwoest. Halverwege de 20e eeuw werd op het erf van de oude grutterij een koekfabriek van Albert Heijn gebouwd.

Mogelijk waren Barend (1855-1925) en Remmert (1861-1938) broers en hadden zij nog een broer, Willem (1858-1910) die de villa later zou kopen van Klaas Wendelberg. Remmert Aten was houtzager met de paltrok de Tarweakker. In 1892 kocht hij de stoomzagerij De Bark van de firma Wed. Middelhoven en werd de Tarweakker afgestoten. Na de oorlog specialiseerde de firma Aten zich in het zagen van incourante maten hout. De Bark werd in 1970 geliquideerd.

Willem Aten kocht op 4 november 1880 voor Fl. 9100,- de pelmolen De Drie Gebroeders of Poort die ten oosten en op enige afstand van de Gouw ter hoogte van de Kopermolenstraat stond. In 1902 verkocht Willem de molen en na zijn overlijden in 1910 werd de villa op Oostzijde 44 gesloopt om plaats te maken voor een aantal nieuwe woningen met als adressen Oostzijde 44 (gebouwd in 1911), 44B (1911), 44C (1912), 44F (1911). De huidige woningen Oostzijde 44G en 44H zijn gebouwd in 2003.

De westkant van de Oostzijde is onherkenbaar veranderd, de woningen zijn allemaal gesloopt en hier zouden de fabrieken van Albert Heijn komen. Rond 1990 verhuisden deze fabrieken naar een nieuwe fabriek aan de Hoofdtocht in Zaandam en werden het complex en er naast gelegen verffabriek van Pieter Schoen (Sigma Coatings) gesloopt. Op de vrijgekomen grond werden de appartementencomplexen De Boeg, De Helling, Het Dok, De Kiel en de Werf gebouwd. De eerste paal voor dit complex werd op 1 februari 1997 door toenmalig minister De Boer geslagen.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Gemeentearchief Zaanstad, Zaanwiki, Wikipedia, Beeldbank Zaansche Molen, Molendatabase verdwenen molens.