De tijd staat niet stil. Er wordt gebouwd en gesloopt, straten verdwijnen, nieuwe wijken verrijzen. Winkels gaan weg, bedrijven sluiten en natuur wordt opgeofferd om plaats te maken voor nieuwbouw, stadsvernieuwing en bedrijventerreinen.

De Zaanstreek is de afgelopen decennia – soms zelfs onherkenbaar – veranderd. De Orkaan brengt die verandering in beeld. Op één plek die in het verleden op de foto is gezet, maken we nu opnieuw ‘dezelfde’ foto. Zoek de verschillen…

De originele foto’s komen uit twee albums met oude Zaanse foto’s die Zaandammer Henk van Dalen op de kop tikte op een rommelmarkt. Bert Versteeg maakte de eigentijdse foto en zorgde ook voor de achtergrondinformatie. Vandaag: de Oostzijde ter hoogte van het Konijnenpad in Zaandam.

Oostzijde bij het Konijnenpad, Zaandam

Het Konijnenpad is een zijstraat van de Oostzijde en loopt tot de Leo XIII straat. Ten zuiden van het pad is de Hovenierstraat en ten noorden de Dokter Schaepmanstraat. Het pad is vrij oud want het is in 1663 vermeld als Knainepad, Knain is oud Zaans voor Knijn dat weer konijn betekent. In 1679 kreeg het een padreglement maar waar de naam vandaan komt is onbekend.

In de Zaanstreek is in het verleden door de bewoners van vele paden een zogenoemde padgemeenschap gesticht met het oog op gezamenlijke belangen en plichten. Deze padgemeenschappen zijn er in veel gevallen toe overgegaan de gemaakte afspraken notarieel vast te leggen. Hiermee werden op een voor Holland unieke manier gedragsregels vastgelegd waaraan alle bewoners van het pad zich moesten houden. Vermoedelijk waren notariële bewonersovereenkomsten elders onbekend. Padreglementen zijn nergens buiten de Zaanstreek gevonden.

Over het Konijnenpad is weinig te vertellen of het moet het gemeentelijk monument op nrs 8 en 10 zijn. Dit dubbele woonhuis uit 1730 is onlangs gerestaureerd en staat momenteel als twee aparte woningen te koop. Op een oude kaart gemaakt door Jacob Oostwoud en Jan van Heteren uit eind 18e eeuw staat ook een zijpad, Kattegat genaamd, getekend.

Achter het pad, ten westen en op enige afstand van de Gouw (ter hoogte van de Brusselsestraat, iets ten westen van Primulaho) stond oliemolen De Woudaap. Het Aapie, zoals de molen in de volksmond werd genoemd, was in 1636 in Uitgeest gebouwd en in 1642 verplaatst naar Zaandam-Oost. De molen bleef tot 1904 olie slaan en ging vervolgens cacaoafval en fourage (veevoer) verwerken. In de nacht van 30 op 31 oktober 1915 brak er brand uit en de Woudaap ging reddeloos verloren.

Interessant is het stukje Oostzijde tegenover het Konijnenpad. In 1874 verbrandde de pelmolen De Jonge Kuyper en eigenaar Cornelis Kamphuys liet een stoompellerij bouwen aan de Oostzijde die hij ook De Jonge Kuyper noemde. Deze houten pellerij verbrandde in 1879. Er kwam een nieuwe stoompellerij die de naam De Phenix (‘uit de as herrezen’) zou krijgen. In de loop der jaren werd het bedrijf uitgebreid met de pakhuizen Czaar Peter (1898), Nederland (1912) en Zaandam (1913).

In 1918 werd een nieuwe rijstpellerij in gebruik genomen, De Vrede in de huidige Achtersluispolder. In 1937 vestigde Zaansch Veem zich in de pakhuizen. Twee van de pakhuizen: Czaar Peter en Nederland, brandden op 15 oktober 1954 af en deze brand is tot op heden de grootste brand die ooit in de Zaanstreek heeft gewoed.

In 1951 kwam Meypro, Meyerhans Produkten AG uit Kreuzlingen (Zwitserland) naar Zaandam en vestigde zich in De Phenix. Meypro was een fabrikant van bindmiddelen in de voedings-, textiel- en papierindustrie en het bedrijf werd in de jaren ’60 één van de grootste vervuilers van de Zaan. De meest vervuilende activiteiten zijn in 1971 naar Portugal verplaatst. Sinds 2010 maakt Meypro deel uit van het Deense concern Danisco, het adres is Oostzijde 155.

Bekijk hier alle fototijdreizen.

Foto en tekst 2023: Bert Versteeg. Bronnen: Zaanwiki, Gemeentearchief Zaanstad, Molendatabase, 1100 Zaanse Molens.